Το 5ο κεφάλαιο του κατά Ματθαίον Ευαγγελίου είναι ίσως η πιο γνωστή άποψη των ευαγγελίων ως “η επί του όρους ομιλία”, η οποία περιέχει ένα μεγάλο μέρος της Ηθικής του Χριστιανισμού. Εδώ στο 5ο κεφάλαιο είναι μαζεμένες πολλές ρήσεις του Χριστού, διότι, πρέπει να υποθέσουμε, μια κοινότητα ήθελε να τις έχει συγκεντρωμένες σε ένα συνοπτικό κείμενο. Υπάρχουν βέβαια, και άλλες παρόμοιες συλλογές, όπως στο κατά Ιωάννην κεφ.10, 13-15.
1. Το μονοπάτι της πνευματικής/ψυχικής τελείωσης κάθε χριστιανού συνοψίζεται στα εδάφια 5-11 της Ομιλίας. Είναι οι μακαρισμοί: μακάριοι οι πραείς… οι πεινώντες και διψώντες την δικαιοσύνη… οι ελεήμονες… οι καθαροί στην καρδιά [του πνεύματός τους]… οι ειρηνοποιοί… οι δεδιωγμένοι ένεκεν δικαιοσύνης… κι εσείς [δηλ. οι μαθητές] όταν σας χλευάζουν και διώκουν [επειδή ακολουθείτε τη διδασκαλία μου].
Ο οπαδός, ο πιστός, ακολουθεί κατά γράμμα και πνεύμα πραότητα (και ταπεινότητα), δείχνει έλεος (και συγχώρεση), μεταδίδει ειρήνη (και γαλήνη, όχι μίσος και σύγκρουση) και, κυρίως (αφού επαναλαμβάνεται στο 6 και στο 10), τη δικαιοσύνη μα και την αλήθεια του Χριστού. Και για να μην αφήσει αμφιβολία, αναφέρει και την καθαρή καρδιά δηλ. δίχως εγωιστικά, συμφεροντολογικά και αρνητικά κίνητρα.
2. Στο επόμενο μέρος, τα εδάφια 13, 14-16, δίνουν την αληθινή φύση.
Η φύση σας ως ακόλουθοι της αλήθειας, δικαιοσύνης, ειρήνης, πραότητας και καθαρής (από συμφεροντολογία, κακία και αρνητικότητα) καρδιάς είναι σαν το αλάτι και αν αυτό χάσει την αλμύρα του πώς θα δώσει αλμύρα στις διάφορες τροφές; Γι’ αυτό οι μαθητές πρέπει να ακολουθούν την ηθική στα εδάφια 5-11.
Επιπλέον, η αληθινή φύση είναι φως που δεν κρύβεται. Εφαρμόζοντας τα ηθικά προστάγματα το φως μεταδίδεται και σε άλλους οι οποίοι θα καταλάβουν πως υπάρχει μια ανώτερη Δύναμη (ο Πατέρας) και θα στραφούν προς εκείνη εγκωμιάζοντάς την.
Η φύση μας είναι οι ιδιότητες που περιγράφονται στα ηθικά προστάγματα. Αφήνουμε το ψέμα, την κακία, τον εγωισμό, την αδικία.
3. Στα εδάφια 17-24 τονίζεται η εφαρμογή της πραότητας και ελέους, της συγχώρεσης και ειρήνευσης. Το να προσφέρεις δώρα και θυσίες στον Θεό δίχως να εφαρμόζεις τις ηθικές οδηγίες που εκδηλώνουν την αληθινή φύση σου, το να στρεβλώνεις τη διδασκαλία, το να βρίζεις και να οργίζεσαι, δεν ωφελούν. Πρέπει να υπάρξει εκδήλωση ελέους και συμφιλίωση ώστε να επικρατεί όντως η δικαιοσύνη και ειρήνη και η καρδιά να είναι καθαρή.
Και με άλλα λόγια, μην αποφεύγεις τα δύσκολα και δυσάρεστα (όπως σου φαίνονται καθώς καταπίνεις τον εγωισμό και την έπαρσή σου) και να κυνηγάς τα εύκολα κι ευχάριστα (όπως δώρα και θυσίες στην εκκλησία).
4. Στα 27-29 διευκρινίζεται πως δεν είναι μόνο η σωματική πράξη που επιφέρει πνευματική, θεϊκή τιμωρία. Η σκέψη, πρόθεση, διάθεση είναι κι αυτή αμαρτία. Η εσωτερική νοητική/ψυχολογική κατάσταση είναι η αμαρτωλή ενέργεια. Το παράδειγμα προς αποφυγή είναι η λαγνεία, ο σεξουαλικός πόθος.
Μα, εύκολα εννοείται, πως ισχύει για τη ζήλεια (ως προς τα καλά των άλλων), τη μοχθηρία (που εύχεται το κακό των άλλων) και την πλεονεξία (για πιο πολλά από όσα χρειάζεσαι πραγματικά) και παρόμοια.
Να μην ενδίδουμε σε τέτοιες διαθέσεις.
5. Ως επέκταση, δίνεται η οδηγία να μη χωρίζει ο άντρας τη γυναίκα του εκτός αν αυτή απιστήσει (31-32).
Αν τη χωρίσει, την προωθεί σε πορνεία.
Και ο ίδιος να παντρευτεί χωρισμένη, διαπράττει μοιχεία!
Η επόμενη οδηγία (33-36) είναι όχι μόνο να μην αθετεί κάποιος τον όρκο του, μα να μην ορκίζεται καθόλου.
Αρκεί να λέει Ναι ή Όχι, πολύ απλά και λακωνικά.
Μα θα πρέπει να τηρεί τον λόγο του αυστηρά. Και αυτό απαιτεί εσωτερική πειθαρχία, σταθερότητα, φιλοτιμία.
6. Στα εδάφια 38-48 τονίζεται η συγχώρεση και, ακόμα περισσότερο, η μεγαλοψυχία (και γενναιοδωρία).
Να μην αποφεύγουν οι μαθητές το επώδυνο και το άδικο. Να αποδέχονται ό,τι φέρνει απέναντί τους η ζωή.
Στρέψε για ράπισμα και το άλλο μάγουλο. Δώσε αυτό που ο άλλος διεκδικεί και περισσότερα (αν έχεις).
Να αγαπήσουν όχι μόνο όποιον τους ευεργετεί (ή τον πλησίον τους) μα και τον εχθρό τους και όποιον τους μισεί και τους αδικεί!
Οι μαθητές θα πρέπει να επιδείξουν την εσώτερη, αγνή φύση που δεν διεκδικεί τίποτα, δεν διχάζει και δεν επιθυμεί το κακό για κανέναν!
Αλλιώς σε τι θα διαφέρουν από τους κοινούς ανθρώπους; Πώς θα είναι το άλας που θα δώσει αλμύρα και το φως που θα δώσει φωτισμό; Δηλ. τί θα διδάξουν τους άλλους ανθρώπους με το παράδειγμα της ίδιας της συμπεριφοράς τους;
Αυτή είναι μια κατάσταση πολύ ανώτερου επιπέδου, άγνωστη στους κοινούς ανθρώπους: κατάσταση αγιότητας και θεϊκής ανθρωπινότητας (ή ανθρωπιάς).
