Δυστυχία σημαίνει στενοχώρια, κατάθλιψη, πόνος, άγχος. Σε τι οφείλεται;
Όλες οι αρχαίες μεγάλες διδασκαλίες συμφωνούν στο ότι οφείλεται στην άγνοια. Σήμερα παίρνω, όχι το σύστημα Βεδά-ντα, μα μια άποψη του Βουδισμού.
Στην αρχική παράδοση του Βουδισμού, ο Βούδας, λέγεται, δίδαξε τις 4 μεγάλες αλήθειες (στη φωτό):
α) Η αλήθεια της δυστυχίας (duḥkha).
β) Αιτία ή Προέλευση (samudāya) της δυστυχίας.
γ) Κατάπαυση (nirodha) της δυστυχίας.
δ) Η οδός για την κατάπαυση (magga < mārga).
H δυστυχία έρχεται σε πολλές μορφές: γερατειά και αρρώστια και ανημποριά και θάνατος, απώλεια αγαθών και αγαπημένων, στέρηση αγαθών και απολαύσεων. Αλλά η βασική αιτία είναι η επιθυμία (taṇhā <tṛṣṇā) που εκδηλώνεται ως άγνοια, απληστία, μνησικακία.
Η μια ιδιότητα γεννά και τρέφει την άλλη συνεχώς επαναληπτικά όπως με τα τρία ζώα που κυνηγά το ένα το άλλο στη φωτό:
Άγνοια στον Βουδισμό, όπως και στη Βεδάντα ψυχολογία, είναι η θεληματική παραγνώριση του γνωστού. Στην περίπτωση που εξετάζουμε είναι η άγνοια του νόμου του Κάρμα που είναι νόμος της αιτίας και αποτελέσματος. Οι πράξεις έχουν συνέπειες. Οι επιθυμίες που βλασταίνουν ακατάπαυστα στον ψυχισμό μας έχουν επιπτώσεις.
Αγνοούμε θεληματικά την προσκόλλησή μας στην ικανοποίηση των επιθυμιών μας που πάντα αποσκοπούν στην καλοπέραση κι ευχαρίστηση – συχνά εις βάρος άλλων.
Στη λύτρωση από τη δυστυχία που είναι συνέπεια της επιθυμίας και προσκόλλησης (αφού τίποτα δεν διαρκεί, δεν μένει ίδιο, οπότε και η ευχαρίστηση φθίνει) το πρώτο βήμα είναι η κατανόηση και το δεύτερο η απόσπαση (vairāgya).
Για όσους είναι εξοικειωμένοι με τη ψυχολογία/φιλοσοφία Βεδάντα, θα πρέπει να είναι γνωστό ένα από τα βασικά κείμενά της – η Bhagavad Gītā, το Άσμα του Μεγαλόχαρου.
Στο 2ο κεφάλαιο (62) λέγεται πως όταν περισυλλογιζόμαστε τα διάφορα αγαθά γεννιέται επιθυμία (kāma) και προσκόλληση για αυτά (saṅga).
Στο 3ο κεφάλαιο (36-37) λέγεται πως η επιθυμία (kāma) οδηγεί τον άνθρωπο στο κακό (pāpa). Αυτό ισχύει και για τον σοφό ακόμα (33)!
Έτσι σχεδόν κάθε κεφάλαιο τονίζει την ανάγκη για απόσπαση και την κατάπαυση, ή τουλάχιστον τον έλεγχο, της επιθυμίας που εισβάλλει τόσο επίμονα.
Στον Βουδισμό η Οδός (magga<mārga) είναι η Οκταπλή Ατραπός με την Ορθή Πρόθεση (intention), Ομιλία, Δράση, Καθημερινή ζωή, Προσπάθεια (ηθική με απόσπαση), Συγκέντρωση (εσωτερικά σε ευστάθεια), Εγρήγορση/επίγνωση. Και αυτή σχηματίζει τον τροχό του dharma (= αρετής και δικαιοσύνης).
