Η πνευματική ανάπτυξη, η πρόοδος στην Αυτογνωσία, η εσωτερική Ανάσταση στην αληθινή ενότητα του Εαυτού με το Υπέρτατο, διαφαίνεται στο Κατά Ιωάννη, όχι σε μια αφήγηση που δίνεται ευθέως, διαδοχικά, αλλά σποραδικά σε διαφορετικά κεφάλαια. Ας την ακολουθήσουμε.
Λέει ο Ιησούς: «Αληθινά σας λέω πως έρχεται η ώρα, και αυτή είναι τώρα, οπότε οι νεκρωμένοι άνθρωποι θα ακούσουν τη φωνή του Υιού του Θεού και θα ζωντανέψουν. Διότι όπως ο Πατέρας έχει τη δύναμη ζωής μέσα Του, έτσι έδωσε και στον Υιό να έχει μέσα του την ίδια δύναμη ζωής [ώστε να τη μεταδίνει σε άλλους]» (5: 25-26). Αργότερα θα εξηγήσει πως αυτό οφείλεται στο ότι «Εγώ και ο Πατέρας είμαστε ένα» (10:30). Και αφού είναι μέσα στον κόλπο του Πατέρα (1:28) μπορεί να λέει πως υπάρχει από την αρχή, πριν τη δημιουργία: και λέει «Πριν Αβραάμ γενέσθαι [= γεννηθεί ] εγώ ειμί» (8:57).
Εδώ ίσως εγερθεί αντίρρηση ότι αυτά ισχύουν για τον Ιησού μόνο, που είναι ο Υιός του Θεού, η θεία ενανθρώπιση. Αλλά το Κατά Ιωάννη εκτείνει την ιδέα και στους μαθητές, όταν ο Ιησούς λέει – «το Πνεῦμα της Αληθείας… εν ὑμῖν έσται (θα είναι μέσα σας)» και ακόμα «Εγώ είμαι μέσα στον Πατέρα κι εσείς μέσα σε μένα [κι έτσι κι εσείς μέσα στον Πατέρα] κι εγώ μέσα σε σας» (14: 17-20). Ο ευαγγελιστής αργότερα παρουσιάζει τον Ιησού, μετά την ανάσταση του, να λέει «Όπως με έχει στείλει ο Πατέρας, έτσι στέλνω κι εγώ εσάς»(20:21). Μετά «ενεφύσησε» στα πρόσωπα τους τη θεία πνοή και είπε «Λάβετε το Άγιο Πνεύμα» (20:22). Αυτή η τελευταία ενέργεια είναι μια μίμηση της ενέργειας όπου ο Θεός εμφυσάει ζωή στον Αδάμ μετατρέποντας τον σε ψυχή ζώσα (Γεν 2:7). Αυτή η ανάπτυξη θέωσης, που πραγματώνεται στους μαθητές, είναι μια ανοιχτή δυνατότητα για όλους, ή τουλάχιστον όσους ακολουθήσουν τις οδηγίες του Ιησού.
Το Κατά Ιωάννη δηλώνει πως η δημιουργία όλη έγινε από τον Θεό-Λόγο (1: 1-3). Σ’ εκείνον υπάρχει ζωή που είναι το φως των ανθρώπων (1:4), το φως το αληθινό που φωτίζει πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον 1:9. Εδώ πάλι διάφοροι θεολόγοι μπερδεύουν το θέμα λέγοντας πως το φως ισχύει μόνο για τον Ιησού και είναι ο Ιησούς. Τέτοιος ισχυρισμός όμως είναι παντελώς αβάσιμος και παραβιάζει το πρωτότυπο που μιλάει για «πάντα [= κάθε] άνθρωπον». Είναι γνωστότατο (ακόμα και στους πιο φανατικούς θρησκόληπτους) πως άνθρωποι – πολλά εκατομμύρια – υπήρξαν για χιλιετίες πριν την εμφάνιση του Χριστού, οπότε ο Χριστός δεν ήταν μαζί τους στον κόσμο για να τους φωτίζει. Επομένως το φως της ζωής και του πνεύματος ήταν και είναι μέσα σε κάθε άνθρωπο και τον φωτίζει έστω κι αν η μεγάλη πλειοψηφία δεν το γνωρίζει ζώντας στη σκοτεινιά της άγνοιας (και ἡ σκοτία αυτό [το φως] ου κατέλαβεν 1:5). Αυτό επιβεβαιώνεται και από τη συζήτηση μεταξύ Ιησού και Νικοδήμου (3: 1-15) και άλλων χωρίων στο ίδιο ευαγγέλιο.
Η ιδέα της έμφυτης θεϊκής ιδιότητας (= το θείο φως που είναι και στον Λόγο) επαναλαμβάνεται από τον ίδιο τον Ιησού όταν μερικοί Ιουδαίοι θέλουν να τον λιθοβολήσουν επειδή, λένε, είναι άνθρωπος αλλά παρουσιάζει τον εαυτό του ως ένα με τον Θεό· τους λέει «Δεν είναι γραμμένο στον Νόμο σας ‘Εγώ είπα πως εσείς είστε θεοί’ ;» (10: 30-35). Οι άνθρωποι είναι στον αληθινό Εαυτό τους θεοί, έχουν δηλαδή την ουσία του Θεού, σύμφωνα με την Ιερή Γραφή και, όπως ξαναλέει ο Ιησούς, «δεν μπορεί να χάσει το κύρος της η Γραφή» (ου δύναται λυθῆναι ἡ γραφή 10:35).
Αλλά οι άνθρωποι, και οι ίδιοι οι χριστιανοί θεολόγοι, δεν το πιστεύουν αυτό – πως έχουν ως Εαυτό τους την ουσία του Θεού – κι έτσι, κατά τον ευαγγελιστή τουλάχιστον, δεν αναγνωρίζουν τον Ιησού, αυτό που αντιπροσωπεύει και τη διδασκαλία του. Λέει λοιπόν: «Οι άνθρωποι αγάπησαν το σκοτάδι μάλλον παρά το φως και τα έργα τους ήταν πονηρά· και όποιος διαπράττει κακίες απεχθάνεται το φως για να μην ελέγχονται οι κακές του πράξεις» (3: 19-20). «Είμαστε σπέρμα του Αβραάμ» αντιτείνουν οι Ιουδαίοι ακροατές, «και δεν χρειάζεται να ελευθερωθούμε» (8:33). Αλλά ο Ιησούς τους κατηγορεί ότι αφού αμαρτάνουν είναι δούλοι της αμαρτίας (8:34)! Και συνεχίζει: «Γιατί δεν καταλαβαίνετε αυτά που σας λέω; Διότι δεν μπορείτε να ακούτε τα λόγια μου· εσείς είστε από τον πατέρα [σας] τον διάβολο και θα εκτελείτε τις επιθυμίες του πατέρα σας που είναι ανθρωποκτόνος, δεν μένει με την αλήθεια [= διάβολος = αυτός που δια-βάλλει, διαστρέφει]… και είναι ψεύτης» (8: 43-44). Σ’ αυτήν την κατάσταση, είπε ο Ιησούς «Κανείς δεν μπορεί να έρθει σε μένα αν δεν τον ελκύσει [πρώτα] ο Πατέρας που με έστειλε» (6:44). Κάθε άνθρωπος (πᾶς) και, σίγουρα, οι μαθητές θα μπορούσαν να πλησιάσουν τον Ιησού και να τον ακολουθήσουν αλλά μόνο αν έχουν ακούσει και μάθει σχετικά με τον Πατέρα (6:45). Οι άνθρωπο αρχίζουν να απομακρύνονται από την κακία και αμαρτία και στρέφονται προς την αλήθεια ή τον Ιησού μετά από έναν εσωτερικό παλμό, μια παρόρμηση από τον Πατέρα, που είναι ζωή και φως μέσα τους: αυτό είναι το εσωτερικό κάλεσμα. Και αυτό επαναλαμβάνεται πιο κάτω, όταν ο Ιησούς ξαναλέει πως κανείς δεν μπορεί να τον προσεγγίσει αν δεν του δοθεί η χάρη από τον Πατέρα (6:65).
Για να σωθεί ένας άνθρωπος, συνειδητοποιώντας πως στον Εαυτό του έχει την ουσία του Θεού, πρέπει να ακούει τις οδηγίες του Ιησού (5:25· κλπ) και να τις τηρεί (14: 15, 23· 16:27): οι οδηγίες είναι συγκεντρωμένες κυρίως στην Επί του Όρους Ομιλία, (Μθ 5-7) και σε άλλα κεφάλαια των ΤΚΕ και των Γνωστικών κειμένων που ήδη εξετάσαμε. Μετά, όπως ο Ιησούς εξηγεί στον γέροντα Φαρισαίο Νικόδημο, ο άνθρωπος «θα γεννηθεί άνωθεν», ή «εκ πνεύματος» και τότε θα εισέλθει στη Βασιλεία (3: 3, 5-6).
Αυτά είναι όσα νομίζω δίδαξε ο Ιησούς, ο οποίος, σημειώνω πάλι, ήταν μάλλον ένας Ιουδαίος φιλόσοφος που τόνιζε την ενότητα και ενεθάρρυνε την πνευματική ανάπτυξη μέσω ηθικής συμπεριφοράς, ευσέβειας, προσευχής, διαλογισμού, ψαλμωδίας και, τουλάχιστον στο κείμενο «Κυκλικός Χορός του Σταυρού»), με χορό!
Εσείς που μ΄ ακολουθείτε στον δικό μου τον χορό
δείτε τον εαυτό σας σε μένα καθώς σας μιλώ.
(277: 286, Μ Meyer 2005 The Gnostic Gospels of Jesus, San Fransisco.)
