Π157: Μοντέρνα Ποίηση (Γ’)

1. Στο παρελθόν έχω εξετάσει και γενικά τη μοντέρνα ποίηση και συγκεκριμένα, όπως ανθολογίες πρόσφατων ετών με παλαιούς μα και νεότερους “ποιητές”.

Ο Σεφέρης εκθείασε την απλότητα γράφοντας στο “Ένας γέροντας στην ακροποταμιά” πως ήθελε να του “δοθεί η χάρη” να μιλήσει “απλά”. Ταυτόχρονα, επιχειρηματολογούσε στη συζήτησή του με τον Τσάτσο πως η ποίηση πρέπει να είναι ελλειπτική, μια “τέχνη υπονοούμενων” που απαιτεί ο αναγνώστης να έχει ευαισθησία και φαντασία μα και “πολύ εκτεταμένη μάθηση”. Αλλά, φυσικά, δεν γίνεται να έχουμε και τα δύο.

Υπάρχει μια ευρεία αντίληψη πως οι μοντέρνες ποιητικές εικόνες έρχονται κατευθείαν από το “υποσυνείδητο”, ανεπεξέργαστες, αρετουσάριστες, απροσποίητες. Αυτή συνάδει με την άλλη διαδεδομένη αντίληψη, εκείνη της αυτόματης γραφής.

Η αυτόματη γραφή (η έλευση σχημάτων και εικόνων κατευθείαν από το υποσυνείδητο) είναι μοντέρνος μύθος. Ακόμα και οι αρχιερείς των σουρεαλιστών παραδέχτηκαν πως επεμβαίνει το εγώ, η διανόηση, και δίνει κατεύθυνση ρετουσάροντας τη γραφή. Δοκιμάστε το!

2. Είναι παράξενο πράγματι πώς ώριμοι, μορφωμένοι, καλλιεργημένοι άνθρωποι συγχέουν την ασυναρτησία και σκοτεινότητα της μοντέρνας “ποίησης”, που της λείπει και η έμπνευση και η τέχνη, με το αίνιγμα ή το λογοπαίγνιο, τη μεταφορά και άλλα παραδοσιακά και απόλυτα θεμιτά στοιχεία της καλής ποίησης. Επίσης πώς δεν εξετάζουν κριτήρια για καλή, μέτρια και κακή ποίηση (την οποία να απορρίπτουν αμέσως), ενώ αναφέρονται σε σπουδαία ή καλή και μεγάλη ποίηση.

Ο Χ. Σακελαρίου παρουσιάζει γραμμές από τον Τάκη Σινόπουλο:

Ο Κωνσταντίνος είναι μια πόρτα /… /

είναι μια πόρτα που κλείνει ξαφνικά και σου τσακίζει τα δάχτυλα. /

Δεν βλέπει πόσο άγαρμπη είναι η γραφή αυτή και την παραλληλίζει με μερικές γραμμές του Eliot στο “Τραγούδι του Προύφροκ”:

Η κίτρινη ομίχλη που τρίβει τη ράχη της στα παραθυρόφυλλα… /

κουλουριάστηκε μια φορά γύρω από το σπίτι κι αποκοιμήθηκε. /

Η διαφορά είναι τεράστια. Ο Έλιοτ δεν λέει πως η ομίχλη είναι γάτα: αλλά το υπαινίσσεται μεταφορικά με τις λέξεις “κίτρινη, τρίβει τη ράχη της, κουλουριάστηκε”. Κι εδώ έχουμε τη διαφορά μεταξύ καλής ποίησης (Έλιοτ) και κακής (Σινόπουλος).

Αλλά ο Σακελαρίου (σ 112, Παραδοσιακή και Μοντέρνα Ποίηση, 2002, εκδ. Πατάκη) δεν βλέπει αυτή τη διαφορά και γράφει, γράφει, γράφει 160 τόσες σελίδες.

3. Νωρίτερα δίνει μερικές γραμμές από τις Ωδές του Κάλβου και την Όγδοη:

Ούτως από τον ήλιον / ωσάν πυρός σταλάγματα / πέφτουσιν εις την θάλασσαν /

των αιώνων και χάνονται / διά πάντα αι ώραι.

Οι εικόνες εδώ του φαίνονται παραδειγματικά “οικείες” κι ευχάριστα αποδεκτές. Έχετε δει ποτέ τις ώρες να πέφτουν “ωσάν πυρός σταλάγματα” από τον ήλιο μέσα στη “θάλασσα των αιώνων”; Καμιά σχέση δεν έχουν οι ώρες (ή άλλες περίοδοι) με πύρινα σταλάγματα που (δεν) πέφτουν από τον ήλιο. Αλλά πρέπει να επαινέσουμε τις πρόχειρες κι άκομψες γραμμές διότι τις έγραψε ο Κάλβος, ψηλά στην εκτίμηση του Ποιητικού κύκλου!

Μετά, στην ίδια σελίδα, ως αριστερός, μας παραπέμπει στον Μαγιακόφσκι: –

Έπεσε κι η δωδέκατη ώρα / σαν το κεφάλι εκτελεσμένου στο ικρίωμα.

Εδώ, ίσως πέφτοντας το κεφάλι κατρακύλησε κι έκανε 12 κρότους. Αλλιώς δεν βλέπω τη 12η ώρα να πέφτει (!;) σαν κεφάλι εκτελεσμένου.

Στην επόμενη σελίδα μας δίνει τον Ελύτη να περιγράφει τον ποιητή την ώρα που γράφει:

Το δεξί σου χέρι έντομο μυθικό /

πάει κι έρχεται στ’ άσπρα χαρτιά στο φως και το σκοτάδι.

Κι εδώ έχουμε κακή ποίηση. Η υπερβολή “πάει κι έρχεται σαν έντομο μυθικό” είναι ακατάλληλη, διότι όταν γράφει ένα χέρι δεν “πάει κι έρχεται” κι έτσι δεν είναι μυθικό έστω έντομο. Μα ούτε και γράφει στο σκοτάδι!

4. Πολύ ορθά έγραψε ο Σακελαρίου (σ 79) για δυο απαραίτητες προϋποθέσεις της ποίησης.

“ Η μια είναι να βρει [ο ποιητής] μια κοινά αποδεκτή γλώσσα για να επικοινωνήσει [με τους αναγνώστες]. Η δεύτερη [είναι] να έχει να τους πει κάτι νέο ή μ’ έναν καινούργιο τρόπο ή να τους κάνει να νιώσουν συναισθήματα που ως τη στιγμή εκείνη δεν είχαν νιώσει ή να δουν τον κόσμο … από μια άλλη άποψη.”

Στην πραγματικότητα έχουμε τρεις όρους: κοινά αποδεκτή γλώσσα· καινούριος τρόπος έκφρασης· μετάδοση νέας συγκίνησης ή νέας θέασης του κόσμου.

Μπορείς να έχεις ασύμβατους ή φαινομενικά (παρ)άλογους συνδυασμούς λέξεων όπως: βαριές αναμνήσεις (Πάουντ), γωνιές του δειλινού, θλιμμένο φως, άγρια γαλήνη (Έλιοτ), βλασταίνει η νύχτα, βιολετιά φτερουγίσματα (Νερούντα), γάζες αιθέρος, άκοπος απ’ τον ουρανό (Ελύτης). Αλλά αυτές τις συζεύξεις ο νους τις δέχεται διότι έχουν λογική βάση και Αντικειμενική Αντιστοιχία. Π.χ. το “θλιμμένο φως” είναι χαμηλό ή χλωμό φως όπως σε δωμάτιο αρρώστου ή ετοιμοθάνατου· τα “βιολετιά φτερουγίσματα” είναι βιολετιά φτερά ή πανιά που πετούν/κυματίζουν· “άκοπος απ’ τον ουρανό” =θεόσταλτος.

Αλλά δεν μπορείς να δεχτείς “χλιμίντρισμα κηροπηγίων” (Μαγιακόφσκι), “τετράφυλλο δάκρυ” (Ελύτης), “τ’ αστέρια πριόνιζαν το χάλκινο χέρι” (Ρίτσος), “όνειρα πελμάτων”, “σωθικά μάτια”, “ουρανός εφηβικός”, “κροτίδα του χρόνου” κ.λπ…

5. Δυστυχώς η πλείστη μοντέρνα ποίηση γράφεται από ματαιοδοξία κι έτσι επιδίδεται σε νεολογισμούς με απαράδεκτες συζεύξεις γλωσσικών στοιχείων και σχημάτων και σε εξυπνακισμό.

Δεν υπάρχει γνήσια φρέσκια θέαση των πραγμάτων και η σχετική συγκίνηση: έχουμε συνήθως προσποίηση – εκτός από σπανιότατες περιπτώσεις.