1. Τι είναι οι «κοινωνικές δυνάμεις» στις οποίες πολλοί αναφέρονται συχνά; Πώς λειτουργούν; Τι εκδηλώνουν ή δημιουργούν;
Άνθρωποι από όλα τα κοινωνικά στρώματα, από διαβασμένους καθηγητές και άλλους διανοούμενους ως λούμπεν προλετάριους, εκφέρουν τη γνώμη πως δεν επιφέρουν αλλαγές τα άτομα στο ιστορικό γίγνεσθαι μα «κοινωνικές δυνάμεις». Είναι συνηθέστατο σε γραπτά με ιστορικές αναλύσεις, κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές. Ειδικά οι μαρξιστικές και όσες βασίζονται σε αυτές.
Ένα φιλμ του Ρόμπερτ Ρέντφορντ, Κανόνας της Σιωπής (The Company you keep, 2012), το οποίο σκηνοθετήθηκε από τον ίδιο και στο οποίο πρωταγωνιστεί ο ίδιος, προβάλλεται κατά καιρούς σε ένα ή άλλο από τα τηλεοπτικά κανάλια. Σε αυτό ένας καθηγητής σε κάποιο πανεπιστήμιο, πρώην φίλος και συνεργάτης του πρωταγωνιστή αναφέρεται σε αυτό το θέμα (πώς μόνο κοινωνικές δυνάμεις δρουν) και παραπέμπει στις θεωρίες του Καρλ Μαρξ ο οποίος διατυπώνει αυτή την αντίληψη σε σχέση με την γενικότερη θεωρία του για την ιστορική εξέλιξη που αναπόφευκτα φέρνει την επανάσταση των προλετάριων και την εγκαθίδρυση του κομμουνισμού.
2. Εκ πρώτης όψεως και σε μεγάλο βαθμό η αντίληψη αυτή είναι ορθή. Με την κοινή συνήθη παρατήρηση μπορεί κανείς εύκολα να δει αυτά τα φαινόμενα στην Ιστορία.
Στο παρελθόν πάντα ήταν κάποια κοινωνική ομάδα ή τάξη που επέφερε αλλαγές στη δομή της κοινωνίας, στη νομοθεσία, στους θεσμούς και στον τρόπο ζωής των πολιτών γενικότερα. Παλιά ήταν η τάξη των βαρόνων πολεμιστών που διαφέντευαν μεγάλες εκτάσεις γης ή των αριστοκρατών αγροτοκτηνοτρόφων (Γεωργική Επανάσταση) ή της μεσαίας τάξης των βιομηχάνων και καπιταλιστών.
Τώρα έχουμε κινήματα, κόμματα, ομάδες ή οργανώσεις ακτιβιστών, «λόμπι» και παρόμοια που απαιτούν μεταρρυθμίσεις ή πιέζουν να μη γίνουν μεταρρυθμίσεις ή διάφορες τεχνολογικές καινοτομίες. Δεν είναι μόνο πολιτικές ή συνδικαλιστικές ομάδες και οργανώσεις, μα επίσης θρησκευτικές, πολιτισμικές, φυλετικές κλπ.
3. Αναμφίβολα, χάρη στα συνδικαλιστικά και άλλα εργατικά κινήματα, χάρη στα σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά κόμματα έγιναν πολλές αλλαγές στις συνθήκες ζωής των φτωχών εργαζομένων ή προλετάριων. Αυτοί τώρα στις προηγμένες χώρες της Δύσης απολαμβάνουν αυξημένα έσοδα έτσι που να έχουν κάποια συμμετοχή στον αυξανόμενο πλούτο και στην υλική ευδαιμονία της σύγχρονης καταναλωτικής κοινωνίας της αφθονίας. Απολαμβάνουν επίσης περισσότερες περιόδους αργίας.
Αυτές οι εξελίξεις όμως προωθήθηκαν στον 20ο αιώνα κυρίως από οργανώσεις, πολιτικά κόμματα και ακτιβιστές που είχαν υιοθετήσει τη σοσιαλιστική ιδεολογία και σε μεγάλο βαθμό τη μαρξιστική σκέψη. Ακόμα και σήμερα σοσιαλιστές, αναρχοαριστεροί και κομμουνιστές επικαλούνται τις θεωρίες του Λένιν και του πρώτου διδάξαντος Μαρξ.
Οπότε, μπορούμε να πούμε πως οι κοινωνικές δυνάμεις που πραγματώνουν αλλαγές απορρέουν και προωθούνται για τη δράση τους από τις αντιλήψεις ενός ατόμου – σε αυτή την περίπτωση του Μαρξ.
4. Εδώ λειτουργούν ορισμένοι νόμοι της Φυσικής και της Μουσικής – απήχηση, εναρμόνιση και συμφωνία.
Ένας άνθρωπος Α εκφράζει ορισμένες ιδέες σε προφορικό και γραπτό λόγο σε έναν συγκεκριμένο τόνο. Άλλοι άνθρωποι με όμοιες ιδέες «πιάνουν» αυτόν τον ήχο, εναρμονίζονται και συμφωνούν με τον τόνο και την ποιότητα (ή έννοια). Έτσι δημιουργείται η ομάδα, το κίνημα, η οργάνωση.
Έτσι με τον Ουίλμπερφορς γύρω στο 1790 δημιουργήθηκε στη Βρετανία το κίνημα για την κατάργηση της δουλείας που πραγματώθηκε δια νόμου το 1833 σε όλη την αυτοκρατορία.
Έτσι δημιουργήθηκαν τα επαναστατικά κινήματα στην Ευρώπη προς το τέλος του 19ου αιώνα απηχώντας την ιδεολογία του Μαρξ. Με τη δική του φωνή ο Λένιν έδωσε νέα δύναμη σε κείνον τον ήχο και το κίνημα του έγινε το κόμμα των Μπολσεβίκων που έφερε την επανάσταση στη Ρωσία και σάρωσε το παλαιό τσαρικό καθεστώς εγκαθιδρύοντας τον κομουνιστικό τρόμο.
5. Κάτι αντίστοιχο έγινε και με τους Ναζί στη Γερμανία μετά την ήττα της στον πόλεμο 1914-18. Εδώ ο καταλύτης ήταν ο Χίτλερ. Στο βιβλίο του Ο Αγώνας μου και στους λόγους του στη δεκαετία 1920 εξέφρασε ορισμένες ιδέες όπως η αποδέσμευση από τους επαχθείς όρους της Συνθήκης των Βερσαλλιών, η επανένωση όλων των γερμανόφωνων πληθυσμών, ο επανεξοπλισμός της χώρας και η επάνοδος της ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις, ο ένας ηγέτης Φύρερ κλπ.
Αυτές βρήκαν βαθμιαία μεγάλη απήχηση στο λαό και τελικά οι Ναζί κατέλαβαν τη εξουσία με κοινοβουλευτική διαδικασία (Ιαν. 1933).
Αλλά ενώ μεγάλο μέρος του πληθυσμού εναντιώθηκε στην ιδεολογία των Ναζί, δεν παρουσιάστηκε μια ισχυρή φωνή που θα συνένωνε τους αντιφρονούντες σε ισχυρή ενεργό αντίσταση.
Έτσι, τελικά οι κοινωνικές δυνάμεις είναι άνθρωποι που οργανώνονται γύρω από έναν ηγέτη που μπορεί να έχει πεθάνει μα τα λόγια του κινητοποιούν μια οργάνωση και την κοινωνία όλη.
Τελικά μόνο τα άτομα δρουν είτε ατομικά είτε ομαδικά. «Κοινωνικές δυνάμεις» δεν υπάρχουν ξέχωρα από άτομα. Η φράση είναι μόνο ένα σχήμα λόγου.
