Τρία Ιστορικά Αν…

1. Με τα προβλήματα της ύφεσης και της ασυδοσίας των πολιτικάντηδων εύκολα λησμονούμε πως ζούμε σε έναν κόσμο πολύ μεγαλύτερο από την Ελλάδα, την Ευρωζώνη και τη Δύση. Μερικοί επιχαίρονται διότι ορισμένοι δείκτες της οικονομίας παρουσίασαν μικρή έστω βελτίωση, άλλοι βλέπουν νέα δεινά καθώς άχρηστοι και άρπαγες ξαναδιορίστηκαν σε θέσεις κλειδιά στο Δημόσιο και τα κόμματα πήραν νέα κονδύλια για την συνεισφορά τους στη χρεοκοπία. Κλπ, κλπ.

Στην Ευρώπη μας οπωσδήποτε παίζεται αυτόν τον καιρό ένα ψυχοπλακωτικό δράμα το οποίο τραβά σε μάκρος και σε άγνωστο, ίσως δυσάρεστο τέλος. Μερικοί νομίζουν πως το Ευρωπαϊκό δράμα εξελίσσεται προς ένα αίσιο τέλος. Ίσως, αν και πολύ αμφιβάλλω. Αλλά υπάρχουν κι άλλα θέατρα όπου ξετυλίγεται το είδος δράσης που εύκολα θα μπορούσε να οδηγήσει σε παγκόσμια σύρραξη: ο Αρκτικός Κύκλος με τα πλούσια κοιτάσματά του τα οποία εποφθαλμιούν οι χώρες νοτιότερα• το καζάνι της Μέσης Ανατολής που κοχλάζει ακατάπαυστα (Ανατολική Τουρκία, Ιράν, Ιράκ, Συρία, Λίβανος, Ισραήλ, Παλαιστίνη, Ιορδανία, Αίγυπτος)• τα ύδατα των Ιμαλαΐων με την ασίγαστη έχθρα μεταξύ Πακιστάν και Ινδίας• η Κίνα με βλέψεις προς Μογγολία και Σιβηρία και τη θάλασσα στα νοτιο-ανατολικά της (Ταϊβάν και Ιαπωνία).

Όμως ας τα αφήσουμε αυτά για μελλοντικό άρθρο. Ας κοιτάξουμε τρεις περιοχές κρίσης, μια στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα στη Γαλλία, μια στη Ρωσία και μια στην Κίνα στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Ήταν συγχρόνως ευκαιρίες.

Λίγη γνώση παγκόσμιας ιστορίας πάντα ωφελεί. .

2. Στα μέσα του 18ου αιώνα, στη Γαλλία, ένας αριστοκράτης, ο A.R.J.Turgot (1727-1781) διέβλεψε πως η δυσαρέσκεια των στερημένων στρωμάτων του λαού θα οδηγούσε σε ταραχές. Ως υπουργός Οικονομικών, όπως θα λέγαμε σήμερα, υπεύθυνος για τη δημοσιονομική πολιτική συμβούλεψε τον Βασιλιά Λουδοβίκο 16ο να εγκρίνει την επιβολή ενός φόρου επί της προσόδου, δηλαδή των αξιών της γης.

Ο Τιργκό ήταν μαθητής του de Gournay και του F. Quesnais Κενέ, που ξεχώρισαν ως τα δύο διασημότερα μέλη της Σχολής των Φυσιοκρατών (les économistes, στη Γαλλία) και που επηρέασαν τον Βρετανό “πατέρα” της Πολιτικής Οικονομίας, Άνταμ Σμίθ. Ο Κενέ ήταν ο πρώτος που ερεύνησε συστηματικά την οικονομία κι έγραψε το 1758 τον Οικονομικό Πίνακα που έβαζε τη βάση για φιλελεύθερη πολιτική: άσκησε κριτική κατά του Μερκαντιλισμού με τη σωρεία προστατευτικών δασμών και φόρων επί εμπορικών συναλλαγών και κεφαλαιακών επενδύσεων και διακήρυξε υπέρ του ελεύθερου ανταγωνισμού. Παρατήρησε δε πως το πλεόνασμα στις αγροτικές μονάδες παραγωγής οφειλόταν σε παράγοντες άλλους από την εργασία και το κεφάλαιο, όπως η τοποθεσία σε σχέση με αγορές και φυσικούς πόρους (νερό) και στην ευφορία του εδάφους. Στον Κενέ ή στον de Gournay αποδίδεται ο όρος lessez faire, lessez passer.

Παραλαμβάνοντας τη σκυτάλη ο Τιργκό προχώρησε στην ανάπτυξη της σκέψης του Κενέ και το 1763 έγραψε το Σχέδιο για μια Μελέτη περί Φορολογίας γενικά (ημιτελές) όπου έδειχνε πως οι φόροι σε κεφαλαιακές επενδύσεις, εμπόριο και άλλες μορφές εργασίας καταπίεζαν την παραγωγή και οδηγούσαν σε φοροδιαφυγή, σε αύξηση των τιμών και στρέβλωση της χωροδιάταξης των πόλεων. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν ένας φόρος επί της προσόδου ή των αξιών της γης. Παρουσίασε τα ίδια θέματα αναλυτικότερα το 1766 στο πιο σημαντικό έργο του Στοχασμοί για τον Σχηματισμό και τη Διανομή του Πλούτου όπου τόνιζε τη σπουδαιότητα του “μοναδικού φόρου” επί των αξιών της γης. Αυτός ο φόρος l’impôt unique, εξήγησε ο Τιργκό στον Βασιλέα του, θα απομάκρυνε τα εμπόδια στην ευημερία κι ευτυχία του λαού στην πόλη και στο χωριό.

Οι αυλικοί, πλούσιοι τιτλούχοι γαιοκτήμονες, εναντιώθηκαν, φυσικά. Ο ασταθής, άτολμος Λουδοβίκος τάχθηκε μαζί τους. Ο Τιργκό έχασε τη θέση του.

Το 1789 εξερράγη αναπότρεπτα πια η επανάσταση. Κι ήρθε μετά η Εξουσία Τρόμου με τον Ροβεσπιέρο και τους άλλους φανατικούς. Το 1793 ο Λουδοβίκος, η Μαρία Αντουανέτα και τα παιδιά τους οδηγήθηκαν στην γκιλοτίνα• ακολούθησαν πάμπολλοι αριστοκράτες.

Πώς θα εξελισσόταν η Γαλλική Ιστορία αν ο Λουδοβίκος εισάκουε τον Τιργκό;

3. Ο κόμης Λέων Τολστόι είναι πασίγνωστος ως ένας από τους μεγαλύτερους μυθιστορηματογράφους του κόσμου. Όσοι έχουν διαβάσει το αριστουργηματικό Η Ανάσταση μπορεί να θυμούνται πως ο ευγενής ήρωας στο τέλος αφού εκφράζει απλουστευμένα τη φιλοσοφία του Χένρι Τζώρτζ για το πανανθρώπινο δικαίωμα πρόσβασης στη γη, διανέμει τη γη του στους κολίγους του. Είναι ίσως γνωστό πως και ο Τολστόι έκανε το ίδιο με τα δικά του κτήματα.

Όμως δεν είναι σχεδόν καθόλου γνωστό πως έγραψε στον Τσάρο και σε διάφορους υπουργούς/πρωθυπουργούς να επιβάλουν το μέτρο της Γεωφορολόγησης στην πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα.

Νωρίτερα, σε μια επιστολή του στον Τ.Μ.Μοντάρεβ έθεσε τρεις βασικούς όρους για μια ευρύτερη κοινωνική διευθέτηση:

α) Να μην υπάρχει κανείς που να μην μπορεί να έχει δωρεάν γη για τη χρήση του.

β) Να μην υπάρχουν μη-εργαζόμενοι που εξουσιάζουν γη και αναγκάζουν άλλους να εργάζονται για αυτούς και να τους πληρώνουν για τη χρήση της γης.

γ) Όλη η γη θα πρέπει να βρίσκεται στην κατοχή αυτών μόνο που τη χρησιμοποιούν, όχι όσων δεν την χρησιμοποιούν οι ίδιοι. (L.Tolstoi, 1937 Recollection and Essays Oxford Univ.Press, σ. 189.)

Ο Τολστόι δεν εισακούστηκε από τον Τσάρο και την κυβέρνηση. Με την Οκτωβριανή Επανάσταση 1917 ο Τσάρος παραιτήθηκε από τον θρόνο του και αργότερα, παρά τις διαβεβαιώσεις ως προς το αντίθετο των Μπολσεβίκων, αυτός και η οικογένεια του τουφεκίστηκαν από εκτελεστικό απόσπασμα.

Πρώτα ο Λένιν και μετά ο Στάλιν ανέλαβαν τη μετατροπή της φεουδαρχικής Ρωσίας σε χώρα του “υπαρκτού σοσιαλισμού”. Εκατομμύρια σκοτώθηκαν στην εκστρατεία της κρατικοποίησης των παραγωγικών μέσων και κυρίως της κολλεκτιβοποίησης των αγροτικών μονάδων. Πολλά πρόσθετα εκατομμύρια σκοτώθηκαν αργότερα από εκτελεστικά αποσπάσματα και κακουχίες στα διαβόητα γκούλαγκ. Και πολλές ελεύθερες χώρες υποδουλώθηκαν από τα σοβιετικά τανκς.

Τι θα γινόταν αν ο Τσάρος άκουε τον μεγάλο συγγραφέα;

4. Η Κίνα έγινε η πρώτη Δημοκρατία στην Ασία μετά την Επανάσταση 10/10/1911, ή τουλάχιστον το μεγαλο τμήμα του Νανκίν στον Νότο με πρωτεύουσα τη Σαγκάη. Πρώτος πρόεδρος εξελέγη ο Δρ Sun-Yat-Sen, που θεωρείται από πολλούς “πατέρας” της σύγχρονης Κίνας.

Ο Σουν γεννήθηκε 12/11/1866 και σπούδασε γιατρός. Το 1894 ίδρυσε την Ένωση Αναγέννησης της Κίνας και για πάνω από μια δεκαετία έζησε στο εξωτερικό εξόριστος. Γύρισε το 1911. Στο μεταξύ η Ένωσή του έγινε μεγάλη πολιτική παράταξη και μετονομάστηκε σε Κουο-μιν-τανγκ (ΚΜΤ) έχοντας τρεις στόχους San Min Chu I (=Τρεις Αρχές του Λαού). Αυτές συμπεριελάμβαναν την κατάργηση των άνισων συμφωνιών μεταξύ της αυτοκρατορικής Κίνας (η δυναστεία Qing) και ξένων δυνάμεων, την πλήρη ανεξαρτησία με δημοκρατικό πολίτευμα και τον εκσυγχρονισμό και οικονομική πρόοδο τηςχώρας. Η μια από αυτές τις αρχές λεγόταν Ming Sheng Chu I (=Αρχή Συντήρησης κι Ευημερίας του Λαού) και όριζε στην πρακτική εφαρμογή της την ανακατανομή των γαιών και τη Γεωφορολόγηση.

Στη στροφή του 19ου-20ου αιώνα η αυτοκρατορική Κίνα ήταν φεουδαρχία. Η γη βρισκόταν στην ιδιοκτησία μεγαλοτσιφλικάδων που δεν καλλιεργούσαν οι ίδιοι τα εδάφη, αλλά έπαιρναν ως μίσθωμα το 40-50% του προϊόντος. Επιπλέον υπήρχε η γνωστή κερδοσκοπία στις αγοραπωλησίες γαιών στην ύπαιθρο και στις πόλεις, ενώ πολλά εδάφη κρατιούνταν σε αχρησία ή δεν χρησιμοποιούνταν στην ύψιστη δυνατότητά τους.

Γι’ αυτό ο Σουν ήθελε οι γαίες να δοθούν στους ίδιους τους καλλιεργητές και η φορολόγηση να επιβληθεί στις έγγειες αξίες. Ο ίδιος είχε επηρεασθεί από παλαιότερους Κινέζους σοφούς όπως ο Mencius (4ος πΧ αιώνας) κι ο Τung Chung Shu (2ος μΧ αιώνας) που πρέσβευαν την ισότιμη πρόσβαση (και κατοχή) γης. Αλλά γνώριζε και τις ιδέες του Αμερικανού Χένρι Τζώρτζ και του Άγγλου J.S.Mill και τις είδε να εφαρμόζονται από τον Γερμανό L.W.Schrameier που διοικούσε μια έκταση 200 τετρ.μιλίων στην επαρχία Kiao Chan το 1910. Τότε το Τσινγκ Τάο ήταν μια επαρχιακή πόλη, ψαράδων κυρίως, με 83000 κατοίκους και εισόδημα 20000 τάελ, από λιμενικούς δασμούς κυρίως. Ο Σραμέγιερ επέβαλε φόρο 6% επί της εγγείου αξίας γενικά. Όταν το 1915 η περιοχή κατελήφθη από τους Ιάπωνες, οι κάτοικοι ανέρχονταν σε 275 000 και τα έσοδα σε 60 000 000 τάελ!

Το 1925 ο Δρ Σουν μπήκε θριαμβευτικά στο Πεκίνο ως αρχηγός κράτους κι ένας σύμβουλος του ήταν ο Σραμέγιερ.Αλλά πέθανε τον ίδιο χρόνο και την επόμενη χρονιά πέθανε και ο Σραμέγιερ.

Οι ιδέες του Σουν πέρασαν στον στρατηγό Chang Kai Shek που ανέλαβε να συνεχίσει το έργο του. Αλλά τότε, εκτός από τις παρεμβάσεις της Ιαπωνίας, είχαν ξεσπάσει εσωτερικές διαμάχες και πόλεμοι και το ΚΚΚ άρχισε να μάχεται για την εξουσία. Το 1949 ο Μαο Τσε Τουνγκ, που είχε νωρίτερα εργαστεί ως σύνδεσμος του ΚΚΚ με την Κουο-μιν-τανγκ, επεκράτησε. Ο Τσανγκ Και Σεκ διέφυγε με τους οπαδούς και τον στρατό του στη νήσο Φορμόζα, που μετονομάστηκε σε Ταϊβάν, κι εκεί με τό άρθρο 143 του Συντάγματος επέβαλε μια ήπια μορφή της Γεωφορολόγησης. Σε 20 χρόνια (1950-1970) η διαφορά ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς μειώθηκε κατά 50% και στα επόμενα 20 χρόνια το ΑΕΠ αυξήθηκε από $ 1.2 δις σε $ 150 δις ενώ η χώρα έγινε μεγάλος εξαγωγέας.

(Βλ Chen Cheng 1961 Land Reform in Taiwan China Publishing Comp; Li K.T

1988 Economic Transformation of Taiwan London, Shepheard-Walwyn; Shen

T.H 1977 στο Henry George and Sun Υat-Sen επιμ.εκδ.R.W.Lindholm, Cambridge Mass.)

Πώς θα εξελίσσονταν τα πράγματα αν ζούσε περισσότερο ο Δρ Σουν και προλάβαινε να εφαρμόσει πλήρως την πολιτική του;

5. Η ιστορία της Ανθρωπότητας είναι γεμάτη με τέτοια “αν”. Λίγο ακόμα, νομίζουμε, και η εξέλιξη θα ήταν άκρως διαφορετική.

Φαίνεται όμως πως μια δύναμη, άγνωστη σε μας, κάνει τους ανθρώπους να δράσουν στην κατεύθυνση που έδρασαν σαν να μην είχαν άλλη επιλογή. Οπωσδήποτε μερικοί όπως οι Turgot, Tolstoi και Sun Yat-Sen, ήθελαν δικαιοσύνη κι ευημερία για όλους τους άλλους, αλλά λιγοστοί άλλοι είχαν την απαραίτητη κατανόηση για να μπορούν να τους ακολουθήσουν. Οι πολλοί σε κάθε περίπτωση μοιάζουν έρμαια της ισχυρής τριάδας άγνοια-αλαζονεία-απληστία, ευάλωτοι σε ηχηρά συνθήματα και ουτοπικές υποσχέσεις γρήγορου και άκοπου πλουτισμού. Ακόμα κι αν (νάτο πάλι το “αν”) επικρατούσε η πιο έντιμη και ήπια πλευρά της δικαιοσύνης, η τριαδική δύναμη θα έβρισκε τρόπο να κυριαρχήσει πάλι.

Ας πάρουμε το παράδειγμα του Χονγκ Κονγκ. Η Ταιβάν επίσης έχει αξιοθαύμαστη οικονομκή ευρωστία χάρη στη Γεωφορολόγηση που το 1965 την έκανε αυτάρκη και τη μετέτρεψε σε βιομηχανική χώρα. Το Χονγκ Κονγκ, όμως στα νότια της Κίνας παρουσίασε ακόμα πιο εντυπωσιακά αποτελέσματα χάρη στη Γεωφορολόγηση που επιβλήθηκε από την αρχή της ίδρυσης του (ως Βρετανική αποικία) το 1843. Αυτό το σύστημα φορολογίας επέτρεψε στο 44% του πληθυσμού ενεργού στην οικονομία να μην πληρώνει φόρο εισοδήματος ενώ το υπόλοιπο 56% πλήρωνε μόνο ως το 15% του ακαθάριστου εισοδήματός του. Πάμπολλοι οικονομολόγοι και δημοσιογράφοι αναφέρθηκαν με θαυμασμό στα οικονομικά επιτεύγματά του – αλλά, εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, έμεναν σε αυτό, μη μπορώντας να επισημάνουν τη βασική αιτία και να την προωθήσουν. Τώρα βέβαια (από το 1997) το Χονγκ Κονγκ ανήκει σην Κίνα κι έχει μόνον ιστορική σημασία.

Ζούμε σε δύσκολη εποχή όπου η ματαιοδοξία, ο παραλογισμός και η υπεροψία έγιναν οι αρετές της μόδας. Τρισεκατομμύρια και τρισεκατομμύρια δολάρια κι ευρώ έχουν εκτυπωθεί από το 2008, το έτος της μεγάλης και απότομης κρίσης, όμως οι οικονομίες της Αμερικής και της Ευρώπης παρά τα διάφορα μέτρα και τις λιτότητες στενάζουν ακόμα κι αγκομαχούν.

Where is there an end of it, the soundless wailing …

Where is there an end to the drifting wreckage …

(T.S. Elliot The Four Quartets – The Dry Salvages, 2.)