Στην ομιχλώδη αρχαιότητα, όπως φαίνεται από τις παλαιές προφορικές παραδόσεις στην Ινδία, η Ψυχολογία, Φιλοσοφία και Θρησκεία ήταν μια διδασκαλία, μια πειθαρχία. Ο διαχωρισμός ήρθε πολύ αργότερα και, μάλιστα, διαχωρισμός μεταξύ θεωρίας και πρακτικής.
Αρχικά θεωρία και πρακτική ήταν άρρηκτα συνδεδεμένες. Αυτό είναι ένα θέμα που χρειάζεται ξεχωριστή μελέτη.
Από τα αρχαιότερα κείμενα που έχουν φθάσει σε μας φαίνεται καθαρά πως μόνο στη Βεδική Παράδοση στην αρχαία Ινδία και αργότερα στον Βουδισμό οι τρεις αυτές απόψεις συνδυάζονται σε μια ενιαία διδασκαλία. Ο διαχωρισμός στις τρεις απόψεις γνώσης και πρακτικής ήρθε αργότερα με σχολιαστές, φιλοσόφους, ηθικολόγους και ιερωμένους και θεολόγους.
Ο όρος “επαγρύπνηση” απαντάται συχνότερα στον Βουδισμό – όχι τόσο στη Βεδική παράδοση όπου χρησιμοποιούνται και άλλοι όροι.
Επαγρύπνηση αποδίδει την αγγλική “mindfulness” και τον όρο sati στη γλώσσα Pali που προήλθε από τη Σανσκριτική. Στη Σανσκριτική η λέξη είναι smṛti = μνημοσύνη, ανάμνηση, μνήμη, γνώση, επαγρύπνηση, παραδοσιακό κείμενο (όχι τόσο απόλυτα ιερό όπως τα κείμενα śruti = shruti). Ο όρος sati “mindfulness” αποδίδεται και ως “προσοχή, επίγνωση, επιμέλεια, ενσυνειδησία, φροντίδα, επαγρύπνηση”. Βρίσκεται στην Ομιλία για την Εδραίωση της Επαγρύπνησης Satipaṭṭhana Sutta (του Βούδα).
Την εξετάζω διότι είναι μια εξαιρετική πρακτική (επαγρύπνηση, επίγνωση, ανάμνηση, ενσυνειδησία) για κάθε άνθρωπο (όπως στο 80. Ψυχολογία: Πνευματική πρακτική). Στον Βουδισμό εμπίπτει στο Οκταπλό Μονοπάτι της ανέλιξης κι εξάγνισης.
1. Ορθή κατανόηση. Είναι η βασική κατανόηση πως η ζήση μας είναι διάχυτη με πόνο που προκαλείται από επιθυμία. Όταν κατανοήσουμε την προέλευση και δράση της επιθυμίας και την απαρνηθούμε, ο πόνος παύει.
2. Ορθή σκέψη. Είναι η βασική λάθος σκέψη πως η ευτυχία μας έρχεται με κι εξαρτάται από εξωτερικά φαινόμενα – πράγματα, πρόσωπα, περιστατικά. Πρέπει να αντικατασταθεί με τη σκέψη πως η ευτυχία είναι εσωτερική.
3. Ορθή ομιλία. Αληθινή, σοβαρή, ευγενική, ευχάριστη.
4. Ορθή δράση. Δράση σύμφωνα με προαιώνιες ηθικές αρχές.
5. Ορθή διαβίωση. Ζεις και ασκείς ένα επάγγελμα έτσι που να μη βλάπτεις κανένα με κανένα τρόπο.
6. Ορθή ψυχική προσπάθεια. Καλλιέργεια της εσωτερικής γαλήνης ακολουθώντας τα 5 προηγούμενα στάδια.
7. Ορθή επαγρύπνηση. Να έχεις επίγνωση του σώματος, των συναισθημάτων, της διάνοιας ή νου γενικά, και των ηθικών αρχών στις πρακτικές 1-6.
8. Ορθή συγκέντρωση. Με αυτήν ο οπαδός αναζητάει, βρίσκει, καλλιεργεί και συνειδητοποιεί την εγγενή του γαλήνη, αταραξία κι ευτυχία ή μακαριότητα.
Αυτά τα στάδια δεν πρέπει να εκληφθούν ως διαδοχικά, δηλαδή πρώτα ολοκληρώνεις το στάδιο της ορθής κατανόησης και μετά περνάς στο στάδιο της ορθής σκέψης, μετά της ορθής ομιλίας κ.ο.κ.
Στην πραγματικότητα σε κάθε στάδιο χρησιμοποιούμε την ορθή επαγρύπνηση ή επίγνωση που εμπεριέχει την θύμηση sati: είναι η sati θύμηση κι επαγρύπνηση που κάνει την ορθή ψυχική προσπάθεια (Νο.6) και όλα τα στάδια (Νο.1-5), οπότε γίνεται πλήρως κατανοητό πως είναι η προσωπική επιθυμία που επιφέρει πόνο και δυστυχία. Είναι με την ορθή επαγρύπνηση/επίγνωση που ανακαλύπτουμε και συνειδητοποιούμε την έμφυτη μακαριότητά μας.
Δεν χρειάζεται καμιά προσπάθεια άλλου τύπου αν και όλοι νομίζουμε πως πρέπει να καταβάλουμε προσπάθειες για να σταματήσουμε τις άπρεπες επιθυμίες ή να μιλήσουμε ορθά, να φερθούμε καλοσυνάτα κλπ.
Η θύμηση κι επαγρύπνηση περιέχει την ενέργεια που σταματά την άπρεπη επιθυμία και την μετακινεί από τα αντικείμενα της επιθυμίας στην εσώτερη μακαριότητα.
Αυτό γίνεται μόνο του, φυσιολογικά. Μα θέλει χρόνο και υπομονή.
