1. «Η ιδιοκτησία είναι κλεψιά» έγραψε ο Γάλλος φιλόσοφος P.J. Proudhon (Προυντόν) πολλά χρόνια πριν τον Καρλ Μαρξ.
«Η ιδιοκτησία είναι επιθυμητή, ένα θετικό αγαθό στον κόσμο», είπε ο Αμερικανός Πρόεδρος Αβραάμ Λίνκολν στο πρώτο του διάγγελμα προς το έθνος στα μέσα του 19ου αιώνα.
Κι οι δύο έχουν δίκιο.
Κι οι δύο έχουν άδικο.
Εξαρτάται από το τι εννοούν με «ιδιοκτησία» και τι καταλαβαίνουμε όλοι εμείς οι άλλοι με τη λέξη αυτή.
2. Ιδιοκτησία σίγουρα είναι κάτι θετικό κι επιθυμητό και αναγκαίο. Είναι η προσωπική περιουσία μας που αναγνωρίζεται από όλους τους άλλους να ανήκει σε μας.
Το δικαίωμα ιδιοκτησίας εγείρεται από διάφορους γενικά αναγνωρισμένους τρόπους που θεωρούνται νόμιμοι και αποδεκτοί. Σε κάθε περίπτωση η λέξη «νόμιμο» υποδείχνει κάτι που δεν είναι προϊόν κλοπής.
α) Το άμεσο προϊόν της εργασίας, όπως τα ψάρια που πιάνει ένας ψαράς, το τραπέζι που φτιάχνει ένας ξυλουργός ή τα χρήματα (ή άλλα αγαθά) που παίρνει κάποιος για να κάνει εργασία για άλλον.
β) Αγαθά (ή χρήματα) που κληρονομήσαμε νόμιμα από συγγενείς.
γ) Αγαθά που αγοράσαμε ή ανταλλάξαμε με άλλα, πάλι νόμιμα.
δ) Νόμιμα δώρα.
ε) Αγαθά (ή χρήματα) που πήραμε νόμιμα ως αμοιβή για αγαθά που βρήκαμε σε δημόσιους χώρους χωρίς προφανή ιδιοκτήτη.
Αυτά όλα είναι περιουσία – τα χρήματα, ρούχα, τρόφιμα, οχήματα, κοσμήματα, εργαλεία, έπιπλα, σπίτια και παρόμοια. Τέτοια ιδιοκτησία, προσωπική ή οικογενειακή, εννοούσε ο Λίνκολν και με αυτή συμφωνούμε όλοι καθώς και ο Προυντόν.
3. Ο Προυντόν (1809-1865) λέει την ιδιοκτησία κλοπή (ή ληστεία) μόνο όταν αναφέρεται στην ιδιοποίηση εδαφών. Αλλιώς δεν αρνείται την αποκλειστική ιδιοκτησία κινητών αγαθών όπως τρόφιμα, ρούχα, εργαλεία.
Το 1840 ο Προυντόν δημοσίευσε το Qu’ est ce que la propriété (Περί Ιδιοκτησίας μετάφρ. Κ. Δεσποινίδης, Αθήνα, Κατσανός, δίχως έτος δημοσίευσης) και αργότερα άλλα έργα όπου επανεξετάζει το ίδιο θέμα της ιδιοκτησίας.
«Τα εδάφη που μπορούν να καλλιεργηθούν θα πρέπει να θεωρούνται φυσικός πλούτος», αντιγράφει στο πρώτο κεφάλαιο τον J. B. Say, άλλον οικονομολόγο, «δεδομένου ότι δεν έχουν δημιουργηθεί από τους ανθρώπους αλλά έχουν παραχωρηθεί σε αυτούς δωρεάν από τη Φύση».
Αμέσως μετά όμως επικρίνει τον Say που δέχεται την ιδιοποίηση εδαφών με το σαθρό επιχείρημα ότι αυτά δεν μετακινούνται όπως τα νερά και ο αέρας.
Στη συνέχεια παραπέμπει στον Ch. Comte, ο οποίος δέχεται πως το φως, τα νερά και ο αέρας είναι κοινή ιδιοκτησία του ανθρώπινου γένους και τα άτομα μπορούν να ιδιοποιηθούν όσα χρειάζονται με μόνο καθήκον να μη στερούν παρόμοια χρήση από άλλους ή να προκαλέσουν κάποια ζημιά. Αλλά επικρίνει και τον Comte που θεωρεί τα εδάφη «ιδιωτικά» επειδή δεν είναι «ανεξάντλητα» αλλά περιορισμένα!
Τα νερά, το φως και ο αέρας είναι «κοινά αγαθά», εξηγεί ο Προυντόν, όχι επειδή είναι ανεξάντλητα μα επειδή παρέχονται δωρεάν από τη φύση για όλους και είναι απαραίτητα για τη ζωή μας.
«Παρομοίως», συμπεραίνει σε αυτό το πρώτο κεφάλαιο, «η γη είναι απαραίτητη για την ύπαρξή μας, συνεπώς είναι κοινό αγαθό ανεπηρέαστο από την ιδιοποίηση. Αλλά το έδαφος είναι πιο σπάνιο από τα υπόλοιπα στοιχεία της φύσης κι έτσι η χρήση του πρέπει να ρυθμιστεί όχι προς όφελος των λίγων αλλά για το συμφέρον και την ασφάλεια όλων» (σ 20).
4. Ο Προυντόν δέχεται πως η ιδιοκτησία προέρχεται βασικά από την κατάληψη και χρήση, την usucapio “συνεχή νομή”(των Ρωμαίων), αλλά δεν βλέπει πως αυτή η νομή μετατρέπεται σε ιδιοκτησία αφού «από μόνη της δεν δημιουργεί τίποτα, δεν αλλάζει τίποτα, δεν τροποποιεί τίποτα». Μπορεί μόνο να εμποδίζει έναν νεοφερμένο να εκδιώξει τον παρόντα χρήστη.
«Όταν ο νόμος», γράφει ο Προυντόν (σ 32), «μετατρέπει τον νομέα σε ιδιοκτήτη… νομοθετεί… κάνοντας υπέρβαση εξουσίας» αφού δημιουργεί ένα νέο δικαίωμα δίχως μια πραγματική αιτία που το παρήγαγε!
Όσο μακρόχρονη κι αν είναι η χρήση του εδάφους, δεν δημιουργεί από μόνη της ιδιοκτησία. Όπως ένας ψαράς έχει δικαίωμα ιδιοκτησίας, μόνο στα ψάρια που έπιασε όχι όμως στη θαλάσσια περιοχή που ψάρεψε, όπως ο κυνηγός έχει δικαίωμα μόνο στα θηράματά του όχι όμως στο δάσος, έτσι κι ένας καλλιεργητής έχει δικαίωμα στα προϊόντα που παράγει όχι όμως στο έδαφος (σ 45).
5. Μπορεί εύκολα, λογικά και φυσικά να υπάρχει δικαίωμα ιδιοκτησίας στα προϊόντα της εργασίας όχι όμως στην ίδια τη γη – που δεν είναι προϊόν της ανθρώπινης εργασίας. Είναι μια ολοφάνερα λογική σκέψη – μα αγνοημένη παντού.
Πώς λοιπόν δημιουργείται ιδιοκτησία της γης και μόνο ελαχιστοι την αμφισβητούν;
