1. O Πλωτίνος δεν είναι πολύ γνωστός στην Ελλάδα. Ίσως λόγω της δύσκολης γραφής του στο έργο του Εννεάδες, το οποίο φρόντισε να εκδώσει ο κύριος μαθητής του Πορφύριος που, επιπλέον, μας άφησε και τα περισσότερα στοιχεία για τη ζωή και τη διδασκαλία του Πλωτίνου. Ο φιλόσοφος αυτός είναι, περισσότερο και από τον Πλάτωνα και κάθε άλλο Έλληνα, πολύ κοντά στη φιλοσοφία Vedānta με τον απόλυτο μονισμό της.
Ο Πορφύριος μας πληροφορεί πως ο Πλωτίνος πέθανε στην Καμπανία σε ηλικία 66 ετών στο δεύτερο έτος της ανόδου του Κλαύδιου Β΄, δηλ. το 270: οπότε πρέπει να είχε γεννηθεί γύρω στο 203-204 κε. Πέρασε τα νεανικά του χρόνια στην Αλεξάνδρεια. Στα 28 του άρχισε να μελετά φιλοσοφία και βρήκε ως δάσκαλό του τον Αμμώνιο Σάκκα ο οποίος ενδέχεται να ήταν Ινδός της φυλής των Śākya (στην οποία ανήκε και ο Βούδας, śākya-muni, ο σοφός των Shakya). Ορκίστηκε στον δάσκαλό του πως θα διατηρούσε κρυφή τη διδασκαλία και ανόθευτη.
Προσπάθησε στα 35 του να ταξιδέψει στην Ανατολή και κατατάχθηκε στον στρατό του Γορδιανού μα αυτός νικήθηκε, ο Πλωτίνος γλύτωσε και τελικά στα 40 του εγκαταστάθηκε στη Ρώμη όπου άρχισε να διδάσκει για 25 έτη.
2. Πολλοί έχουν γράψει για την καταπληκτική ομοιότητα της διδασκαλίας του Πλωτίνου με το φιλοσοφικό σύστημα Vedānta. Βέβαια, όπως δηλώνει και η ονομασία “Νέο-πλατωνισμός” για τη φιλοσοφία του, έχει άμεση συγγένεια με τη στόχαση του Πλάτωνα (και με ορισμένες βασικές ιδέες στον χριστιανικό Γνωστικισμό, προσθέτω εγώ, παρότι μερικοί λόγιοι λένε πως ο Πλωτίνος κατακρίνει τον Γνωστικισμό).
Κατά τον Πλωτίνο η δομή του σύμπαντος (οργανωμένου με ευνομία, ευταξία και ευμορφία σε “κόσμο”) και του ανθρώπου είναι πανόμοια. Και τα δύο προέρχονται από μια Πρωταρχή την οποία ονομάζει το Ένα (Έν)!
Από το Ένα εκπορεύεται ή απορρέει ο Νους που είναι το σύνολο των νοητών Ιδεών και το αρχέτυπο του αισθητού σύμπαντος. Από τον Νου απορρέει η ψυχή που είναι εικόνα-γέννημα του Νου και μεταφέρει την ενέργειά του – όπως ο Νους την ενέργεια του Ενός. Και η ψυχή δημιουργεί την ποικιλία των αναρίθμητων όντων και φαινομένων στον αισθητό (υλικό) κόσμο. Αυτούς τους όρους χρησιμοποιεί ο Πλωτίνος.
Στη Βεδική φιλοσοφία το Ένα αντιστοιχεί με το Απόλυτο Brahman· o Νους με το Αιτιακό επίπεδο (kāraṇa)· η ψυχή με το Λεπτό επίπεδο (sūkṣma) και ο αισθητός κόσμος με το χοντρό υλικό (sthūla).
3. To Ένα συνιστά την απόλυτη, έσχατη και μόνη πραγματικότητα και είναι το Αγαθόν (= καλοσύνη) και το Καλόν (= ομορφιά) στο Εννεάδες 1.6.2.19-20. Έχει “φύση γεννητική”, δηλαδή δημιουργική, παραγωγική (6.9.3.40) και αυτή είναι “δύναμη” δια της οποίας παράγονται τα πάντα στον κόσμο (5.1.7-9). Αυτή η ενέργεια έχει “υπερεκχείλιση” και χάρη σ’ αυτήν ακολουθεί “απορροή” ή “απόρροια” (2.3.2-11) που είναι εκπόρευση και συμπύκνωση της ενέργειας μέσα στην ίδια την ουσία του Ενός. Κι έτσι παράγονται όλα τα φαινόμενα του σύμπαντος.
Το Ένα δεν είναι ούτε ύπαρξη ούτε ανυπαρξία, ούτε κίνηση ούτε ακινησία, ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο (6.9.3.40-44). Είναι απερίγραπτο και απερινόητο.
Η πρώτη απορροή είναι ο Νους, που είναι η δεύτερη υπόσταση, η θεϊκή Νόηση, ο Λόγος που γνωρίζει και περιέχει τα ιδανικά αρχέτυπα του σύμπαντος, τις Ιδέες ή Μορφές που εκδηλώνονται στα φαινόμενα του κόσμου (6.2.7-8) σε ένα οργανικό πλέγμα σχέσεων. Αυτός αποδέχεται πλήρως τη Βούληση/Ενέργεια του Ενός και, σαν τον Δημιουργό στον Τίμαιο του Πλάτωνα, παράγει την πολλαπλότητα αλλά μέσω της τρίτης υπόστασης που είναι η Ψυχή. Σε μια αναλογία, το Ένα είναι αγνό φως και ο Νους ο Ήλιος.
Στην ίδια αναλογία (5.6.4) η Ψυχή είναι η Σελήνη που παίρνει το φως της από τον Ήλιο. Αυτή επίσης ανήκει στο υπεραισθητό επίπεδο του Σύμπαντος και είναι αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε ο νους, το νοητικό σώμα με την ανώτερη διάνοια και την κατώτερη. Διότι και η Ψυχή διαιρείται ομοίως και το κατώτερο μέρος ακουμπά στο υλικό σώμα. Όντας “αμφίβια” (4.8.4.32) παίρνει από τον Νου τα ιδανικά πρότυπα και τα εκδηλώνει στις υλικές μορφές. Έτσι ολοκληρώνεται η δομή του Σύμπαντος.
