Ε1047. Θάνατος: μετά; (2)

 1. Στο προηγούμενο άρθρο Ε1046. Θάνατος: μετά; έγραψα πως, αν σκεφτόμασταν πως θα πεθάνουμε ή πως θα πεθάνουμε απρόσμενα, θα ζούσαμε πολύ διαφορετικά την καθημερινότητά μας – αν το σκεφτόμασταν συχνά.

Δεν εννοώ με απαισιόδοξο τρόπο, με θλίψη και φόβο. Διότι όλοι όσοι είχαν Eμπειρία Σχεδόν Θανάτου (Near Death Experience) θυμούνται και αναφέρουν μια κατάσταση χαράς ή γαλήνης όταν από τους μπελάδες της ύπαρξης βυθίζονται στην ανυπαρξία.

Έγραψα επίσης πως παρότι δεν έχουμε σίγουρες πληροφορίες για τη μεταθανάτια κατάσταση, η ιδέα της μετενσωμάτωσης ή μετενσάρκωσης μοιάζει πολύ πιο λογική από την τελεσίδικη κατάληξη στον παράδεισο ή την κόλαση μετά από (σε πολλές περιπτώσεις) λίγα χρόνια ζωής. Διότι αφενός είναι δίκαιο το πλάσμα να ξαναγεννιέται σε μορφή και συνθήκες που καθορίζονται από τον τρόπο ζωής και τον βαθμό κατανόησής του στην τωρινή ενσωμάτωσή του, και, αφετέρου, ο πανάγαθος και πολυεύσπλαχνος Κύριος δίνει στο πλάσμα πολλές ευκαιρίες να βελτιωθεί.

Σε πολλούς που σχεδόν πεθαίνουν μα επιστρέφουν, το μυαλό παίζει παιχνίδια και βλέπει φώτα, συγγενείς, πολυχρωμία, παράδεισο και παρόμοια ή ακούει κάποια φωνή να καλεί ή να συμβουλεύει και παρόμοια. Μα, όχι, δεν εννοώ αυτά. Μόνο την κατάσταση γαλήνιας χαράς που βαθαίνει στο σκοτάδι της ανυπαρξίας, όπου όμως υπάρχεις μα εντελώς αλλιώτικα.

Ναι, είναι και ο φόβος τιμωρίας ή πιο συχνά του αγνώστου. Στον νου μου δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο άνθρωπος (ή κάποιο ουσιαστικό και καθοριστικό στοιχείο του) ξαναγεννιέται σε μια μορφή και σε συνθήκες που καθορίζονται από το ποιόν των πράξεών του και το επίπεδο της κατανόησής του. Αλλά κανείς μας δεν ξέρει στα σίγουρα τι συμβαίνει μεταξύ θανάτου και γέννησης. Αυτό το άγνωστο το φοβόμαστε.

2. Ο Σολωμός έγραψε στο Η Τρελή Μάνα για τα δυο αδελφάκια που πέθαναν και «κοιμούνται κάτου / τον αξύπνητον / ύπνον θανάτου» και μετά, στην κηδεία, «τα κατεβάσανε (…) / μέσα εις την ύστερη / αλησμονιά». Ο θάνατος είναι μια λησμονιά. Μετά δεν θυμόμαστε τίποτα εκτός από ακαθόριστες, ομιχλώδεις αναμνήσεις δίχως καμιά βεβαιότητα.

Αλλά υπάρχει και η ευχή που έγινε κοινή ρήση «Αιωνία του/της η μνήμη». Και όλοι νομίζουμε πως ευχόμαστε να κρατηθεί η ανάμνησή τους από τους ζωντανούς και να μείνει αιώνια! Και αναμφίβολα υπάρχει αυτή η έννοια. Μα μήπως υπάρχει και η έννοια οι πεθαμένοι να έχουν μνήμη και να θυμούνται όσα έκαναν και όσα πέρασαν στη ζωή, έτσι που να διαλέξουν, όταν έρθει η άγνωστη ώρα, μια καλύτερη νέα ενσωμάτωση;

Σε μια Ουπανισάδα των Ινδιών, μια στροφή που λέει ο ετοιμοθάνατος είναι: Om krato smara kṛtaṃ smara «Ωμ, πνεύμα να θυμάσαι, να θυμάσαι όσα έγιναν». Για να καταλάβεις καλύτερα την επόμενη ενσωμάτωση με όλα όσα συνεπάγεται και να αποφύγεις λάθη.

Και η εξομολόγηση του ετοιμοθάνατου και η παρουσία του ιερέα στη χριστιανική πρακτική είναι περισσότερο να τονώσει τη μνήμη του ανθρώπου παρά να του δώσει, όπως πιστεύεται, άφεση αμαρτιών – ένα μάλλον ανέφικτο εγχείρημα που ανήκει μόνο στον Θεό.

3. Ο Ηλίας Βενέζης στο Αιολική Γη, αυτό το αριστούργημα που μεταφράστηκε σε δεκάδες γλώσσες, γράφει για τον θάνατο μιας σαλαμάνδρας στο κατακαλόκαιρο, καθώς ο νεαρός πρωταγωνιστής Πέτρος λιάζεται (3ο κεφάλαιο):

Ήρθαν οι καλοκαιρινές μέρες. Ο ήλιος στέλνει κύματα φωτός (…). Ζούμε με τα μυρμήγκια τις μεγάλες ώρες του καλοκαιριού. Ξαπλωμένος μπρούμυτα (…) τα παρακολουθώ κοντά στη φωλιά τους, στο μονότονο έργο τους. Ένα γεράκι καρφωμένο στον ουρανό βιγλίζει τη σαύρα, τη σαλαμάντρα˙ μα αυτή ανυποψίαστη δεν μπορεί να μαντέψει το ταξίδι που της ετοιμάζεται προς το ύψος.(…) Ο ήλιος χαμηλώνει. Το γεράκι πια δε βιγλίζει, κʼ η σαλαμάντρα έκλεισε τον κύκλο στην ιστορία του ύψους. Την πρώτη μέρα που γεννήθηκε κάτω από ένα ζεστό βράχο, στα Κιμεντένια [βουνά], η μητέρα της – η μεγάλη σαλαμάντρα – της είπε «Μάθε να μην κοιτάζεις ψηλά, να μην ονειρεύεσαι. Να κοιτάζεις πάντα στη γη. Η γη είναι η μοίρα μας.» «Γιατί μου το ʼπε;» συλλογίστηκε η μικρή σαλαμάντρα. «Οι σαλαμάντρες, λοιπόν, δεν μπορούν να ονειρεύονται; Είναι πλάσματα που μόνο σέρνονται κʼ έτσι θα μείνουν πάντα;» Ωστόσο να που ήρθε σήμερα η ώρα της. Κʼ η μικρή σαλαμάντρα τέλειωσε την ιστορία της ψηλά, πάμφωτη από ήλιο κι από γαλάζιο χρώμα, γράφοντας μια γραμμή που σπάραζε ενώ ανέβαινε κρεμασμένη στο στόμα του γερακιού. Να λοιπόν που και για τα πλάσματα που σέρνονται υπάρχει κάποτε η ελπίδα, υπάρχει έξω από τη θέλησή τους, στις δυνάμεις του ύψους.

4. Ο θάνατος εδώ είναι μια μεταμόρφωση. Το πλάσμα, παρά το σπάραγμά του, γίνεται «πάμφωτο από ήλιο κι από γαλάζιο χρώμα» του ουρανού – γίνεται μέρος της φωτοδότριας πηγής της ζωής μα και του απείρου: παύει να είναι το σερνάμενο, περιφρονημένο πλάσμα της γης, περνά σε μια νέα ανώτερη ύπαρξη. Και αυτό γίνεται χάρη «στις δυνάμεις του ύψους» – και στην ευαισθησία του συγγραφέα Βενέζη!

Κάτι παρόμοιο, μα με διαφορετικό ύφος, γράφει και ο Σολωμός στο Πόρφυρας καθώς ο νεαρός Άγγλος που κολυμπά σπαράζεται από έναν καρχαρία, τον «τίγρη του πελάγου». Και τότε –

Πριν πάψʼ η μεγαλόψυχη πνοή χαρά γεμίζει˙

άστραψε φως κι εγνώρισεν ο νιος τον εαυτό του…

Εδώ ο θάνατος είναι πέρασμα στην Αυτογνωσία και μια νέα χαρά! Μα αυτή η νέα συνειδητοποίηση την ώρα της αποδήμησης ξεχνιέται και ξαναρχίζουμε από την αρχή.

Δεν υπάρχει τίποτα παράλογο στην μετενσωμάτωση, άλλο από την πίστη που εμφυτεύτηκε στην παιδική μας ηλικία περί οριστικού θανάτου και παραδείσου και κόλασης.