1. Έχω γράψει παλιότερα για όνειρα με βάση τη δική μου εμπειρία και αυτή μαθητών μου και ορισμένων αξιόπιστων συναδέλφων στον εσωτερισμό, όπως το 15. Φιλοσοφία: Ονειρικές καταστάσεις. Σήμερα γράφω για τον Φρόιντ.
Ο “πατέρας της Ψυχανάλυσης” όπως συνήθως ονομάζεται, ιδίως από τους οπαδούς του που συνεχίζουν, παρότι ο αριθμός έχει μειωθεί, ξεκίνησε να αναλύει τα όνειρα για να κατανοήσει καλύτερα την ψυχοπαθολογία των ασθενών του. Έγραψε το μακροσκελές βιβλίο Ερμηνεία Ονείρων (Die Traumdeutung) το 1900, το διόρθωσε αργότερα και έγραψε μια συντομότερη εκδοχή αφού, παρά τη σπουδαιότητα του έργου, λίγοι το διάβαζαν.
2. Για καλύτερη κατανόηση του θέματος, εξηγώ πως η δομή του νου κατά τον Φρόιντ έχει τρία κύρια στοιχεία. Υπάρχει το Εκείνο ή Προ-εγώ (Id λατινικά ή Es γερμανικά) που είναι όλα όσα φέρνει μαζί του το νεογέννητο βρέφος: αρχέγονες ορμές, τάσεις, επιθυμίες, ένστικτα και παρόμοια, όλα ανεξέλεγκτα στο υποσυνείδητο ή “ασυνείδητο”. Επίσης, το Εγώ (Ego, Ich) που είναι το συνειδητό, ορθολογικό, ηθικό που συνήθως θεωρούμε “εαυτός μου” ή δύναμη συνείδησης, σκέψης, διανόησης και απόφασης. Το τρίτο στοιχείο είναι το Υπερεγώ (Uber Ich), ο άλλος “εαυτός μου” που (προσπαθεί όχι πάντα επιτυχώς να) λογοκρίνει το Εκείνο και τις παρορμήσεις του για να επιβάλει τη λογική και την ηθική του σκεπτόμενου Εγώ.
Αυτά όλα εξετάζονται αναλυτικά και εκτενώς στο έργο του Φρόιντ, Το Εγώ και το Εκείνο 1923, Das Ich und das Es.
3. Η γενική θεώρηση του Φρόιντ για τα όνειρα έχει ως εξής: Όσο είμαστε ξύπνιοι, το Υπερεγώ μπορεί να ελέγχει, ως επί το πλείστον (μα όχι πάντα και σε όλους), και να καταστέλλει τις ορμές και τάσεις που αναπηδούν από τον ασυνείδητο κόσμο του Εκείνου. Όταν όμως κοιμόμαστε (ή χαλαρώνουμε βαθιά στον ξύπνιο) το “ασυνείδητο”, το Εκείνο, έχει την ευκαιρία να εκδηλωθεί σε όνειρα (σήμερα έχει πλέον πιστοποιηθεί πως τα όνειρα εμφανίζονται μόνο σε περιόδους ή φάσεις REM: Rapid Eye Movement = Γρήγορη κίνηση ματιών, όχι σε βαθύ ύπνο όπου δεν υπάρχει REM!).
Οι ορμές και επιθυμίες του Εκείνου (=υποσυνείδητου) μπορεί κατά περιόδους να είναι ψυχολογικά ενοχλητικές ή και επιζήμιες. Έτσι ένας λογοκριτής-μεταφραστής του Υπερεγώ επεμβαίνει και μετατρέπει το περιεχόμενο του μηνύματος του Εκείνου σε μια πιο αποδεκτή ή καθαρά συμβολική μορφή – αν και σε ορισμένες περιπτώσεις είναι σκοτεινή, εφιαλτική, Αυτή η διαμορφωμένη αποδεκτή μορφή δεν διακόπτει τον ύπνο, όπως κάνει ένα εφιαλτικό, άγριο όνειρο.
Συνεπώς συχνά έχουμε παράξενα, αινιγματικά όνειρα – που γίνονται ακόμα πιο παράξενα καθώς τα θυμόμαστε μόνο αποσπασματικά.
4. Ο Φρόιντ εξηγεί πως η δυσκολία μας να θυμόμαστε τα όνειρα οφείλεται πάλι στην παρέμβαση του Υπερεγώ που μας προστατεύει λίγο-πολύ από τις ενοχλητικές εικόνες και κινήσεις του ασυνείδητου Εκείνου (δεν εξηγεί όμως την περίπτωση που το όνειρο έχει αφήσει μια γενική ευχάριστη εντύπωση στη θύμηση).
Εξηγεί επίσης πως τα όνειρα έχουν πάντα ένα πρόδηλο περιεχόμενο και ένα λανθάνον/αφανές. Το πρόδηλο, φανερό περιεχόμενο είναι αυτό που καταλαβαίνουμε αμέσως – όπως ότι ένας σκύλος μας δαγκώνει στον μηρό. Το αφανές είναι κάποιο βαθύτερο νόημα. Συχνά είναι παράλογο και γεμάτο παραξενιές.
Έτσι τα όνειρα, όπως ακόμα και το πεζό και λογικοφανές του σκύλου που δαγκώνει κάποιον στον μηρό, μας δείχνουν, ή μας αναγκάζουν να κοιτάξουμε βαθύτερα για, κάποιο στοιχείο στο υποσυνείδητο. Μα εδώ χρειαζόμαστε τη μεσολάβηση ενός ψυχολόγου ή αναλυτή.
5. Η ερμηνεία του ψυχαναλυτή δεν έρχεται πάντα τόσο εύκολα (ή ορθά). Γι αυτό εκείνος, δηλαδή ο ίδιος ο Φρόιντ, χρησιμοποιεί την “τεχνική των ελεύθερων συνειρμών”. Μέσω αυτής ο ασθενής, πάντα με την ενθάρρυνση και ώθηση του αναλυτή του, αποκαλύπτει όλα όσα περνούν συνειρμικά από τον νου του δίχως φόβο επίκρισης ή κοροϊδίας.
Με αυτή την τεχνική, μέσω των συνειρμών, ο Φρόιντ έφτανε, ή έτσι έγραψε, σε βαθύτερα επίπεδα και έβρισκε την αληθινή σημασία που κρυβόταν στο όνειρο, δηλαδή το πραγματικό στοιχείο που αναδυόταν από το Εκείνο. Στην περίπτωση του σκυλοδαγκώματος ένας ψυχαναλυτής θα το ερμηνεύσει ως μια φοβία για κάποια απώλεια, και μάλλον φοβία ευνουχισμού.
Σήμερα ας μείνουμε εδώ. Στο επόμενο θα εξετάσουμε κατά πόσο ευσταθούν όλες αυτές οι θεωρίες.
