1. Τρία κύρια σημεία χρειάζονται ξεκαθάρισμα.
Πρώτον ο Νεοπλατωνισμός αρχίζει και ουσιαστικά τελειώνει με τον Πλωτίνο. Υπήρξαν πολλοί άλλοι πλατωνιστές και νεοπλατωνιστές (Πορφύριος, Ιάμβλιχος, Αιδέσιος κλπ.) κατά όνομα μόνο. Λέγεται μάλιστα πως ο “νεοπλατωνισμός ρίζωσε (στη Δύση) με τον Αυγουστίνο και τον Βοήθιο” (που πέθανε στη φυλακή το 525). Ο Πορφύριος για κάποιο διάστημα φαίνεται να είχε ακολουθήσει τις αρχές της διδασκαλίας του Πλωτίνου μα, αργότερα, τα γραπτά του φανερώνουν μια έντονη απασχόληση με μαγεία, όπως και ο Ιάμβλιχος, και αυτό το ενδιαφέρον δεν ανήκε στον Πλωτίνο. Οι άλλοι, όπως και ο ψευδο-Διονύσιος Αρεοπαγίτης, εκφράζουν πολλά στοιχεία από τον Πλωτίνο, μα χάνουν τη βασική αρχή του Πλωτίνου πως ο Εαυτός του ανθρώπου είναι ίδιος με τον Εαυτό του σύμπαντος.
Δεύτερον, πολλοί πανεπιστημιακοί (και άλλοι) βρίσκουν τη διδασκαλία του Πλωτίνου όμοια με εκείνη του Πλάτωνα. Κι εδώ έχουν δίκιο διότι, ναι, ο Πλωτίνος είναι γνησιότατος πλατωνιστής. Λίγοι ευτυχώς διακρίνουν τη διαφορά: πως δηλαδή ο Πλάτων συχνά εκφράζει δυισμό ενώ ο Πλωτίνος, έχοντας τον πλατωνισμό ως αφετηρία του, εκφράζει έναν απόλυτο μονισμό που μόνο στην ινδική φιλοσοφία Βεδάντα βρίσκουμε.
2. Τρίτον, μερικοί πανεπιστημιακοί (και άλλοι) πιστεύουν πως η ινδική φιλοσοφία επηρέασε τον Νεοπλατωνισμό. Άλλοι πάλι πιστεύουν το αντίθετο – δηλαδή, πως ο Νεοπλατωνισμός επηρέασε την ινδική φιλοσοφία κι έτσι δημιουργήθηκε το σύστημα Βεδάντα, όπως είναι πλέον γνωστό στην οριστική απόλυτου μονισμού (advaita του Śaṅkarācārya) μορφή του. Εδώ υπάρχει ένα σφάλμα που οφείλεται σε φρικιαστική άγνοια. Διότι ο Βεδάντας μπορεί να ανιχνευθεί στις Ουπανισάδες πολύ καθαρά και σε πολύ ικανοποιητική πλήρη μορφή. Μπορεί να ανιχνευθεί στις πολύ βασικές μα και ουσιαστικές αρχές του ṚgVeda. Οι μεν Ουπανισάδες ανήκουν τουλάχιστον στο μέσο της 3ης χιλιετίας πκε, οι δε ύμνοι του ṚgVeda τουλάχιστον στο πρώτο ήμισυ της 4ης χιλιετίας πκε.
3. Αν υπήρξε κάποια επίδραση αυτή θα ερχόταν από την Ανατολή προς τη Δύση. Ο Πλωτίνος γύρω στα 232-242 διδάχτηκε στην Αλεξάνδρεια από κάποιον Αμμώνιο Σάκκα ο οποίος είναι άγνωστος κατά τα άλλα. Πολύ ορθά εικάζεται πως το όνομα Σάκκας μπορεί να είναι ινδικής προέλευσης από το Śakya, το όνομα μιας ξακουστής φυλής στη Βόρεια Ινδία – μια φυλή στην οποία ανήκε και ο Βούδας που μετονομάστηκε Śakya-muni “ο σοφός των Shakya”.
Αυτό δεν είναι παράξενο διότι και στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο υπήρχαν κοινότητες Ινδών που εγκαταστάθηκαν εκεί από την πρώτη χιλιετία πκε ως έμποροι. Αυτό το γεγονός κάνει πιστευτή και την εικασία πως η διδασκαλία του Χριστού όπως διατυπώνεται στα αυστηρότερα κείμενα των Γνωστικών δείχνουν, σε αντίθεση με τα Κανονικά Ευαγγέλια, μεγάλη συνάφεια με το φιλοσοφικό σύστημα Βεδάντα (όχι με τον Βουδισμό όπως διατείνονται πολλοί πανεπιστημιακοί που θα έπρεπε να είχαν ερευνήσει το θέμα βαθύτερα).
4. Σε προηγούμενο άρθρο, το 210. Ταυτότητα: Πλωτίνος (και Vedānta) εξέτασα τις πιο ουσιαστικές αρχές στη διδασκαλία του Πλωτίνου όπως αυτές βρίσκονται στις Εννεάδες του που οργανώθηκαν κι εκδόθηκαν από τον Πορφύριο στη μορφή που έχουν διασωθεί. Τις συνοψίζω πάλι εδώ αντιγράφοντας από το άρθρο.
Κατά τον Πλωτίνο η δομή του σύμπαντος (οργανωμένου με ευνομία, ευταξία και ευμορφία σε “κόσμο”) και του ανθρώπου είναι πανόμοια. Και τα δύο προέρχονται από μια Πρωταρχή την οποία ονομάζει το Ένα (Έν)!
Από το Ένα εκπορεύεται ή απορρέει ο Νους που είναι το σύνολο των νοητών Ιδεών και το αρχέτυπο του αισθητού σύμπαντος. Από τον Νου απορρέει η ψυχή που είναι εικόνα-γέννημα του Νου και μεταφέρει την ενέργειά του – όπως ο Νους την ενέργεια του Ενός. Και η ψυχή δημιουργεί την ποικιλία των αναρίθμητων όντων και φαινομένων στον αισθητό (υλικό) κόσμο. Αυτούς τους όρους χρησιμοποιεί ο Πλωτίνος.
Στη Βεδική φιλοσοφία το Ένα αντιστοιχεί με το Απόλυτο Brahman· o Νους με το Αιτιακό επίπεδο (kāraṇa)· η ψυχή με το Λεπτό επίπεδο (sūkṣma) και ο αισθητός κόσμος με το χοντρό υλικό (sthūla).
To Ένα συνιστά την απόλυτη, έσχατη και μόνη πραγματικότητα και είναι το Αγαθόν (= καλοσύνη) και το Καλόν (= ομορφιά) στο Εννεάδες 1.6.2.19-20. Έχει “φύση γεννητική”, δηλαδή δημιουργική, παραγωγική (6.9.3.40) και αυτή είναι “δύναμη” δια της οποίας παράγονται τα πάντα στον κόσμο (5.1.7-9). Αυτή η ενέργεια έχει “υπερεκχείλιση” και χάρη σ’ αυτήν ακολουθεί “απορροή” ή “απόρροια” (2.3.2-11) που είναι εκπόρευση και συμπύκνωση της ενέργειας μέσα στην ίδια την ουσία του Ενός. Κι έτσι παράγονται όλα τα φαινόμενα του σύμπαντος.
Το Ένα δεν είναι ούτε ύπαρξη ούτε ανυπαρξία, ούτε κίνηση ούτε ακινησία, ούτε στον χώρο ούτε στον χρόνο (6.9.3.40-44). Είναι απερίγραπτο και απερινόητο.
Η πρώτη απορροή είναι ο Νους, που είναι η δεύτερη υπόσταση, η θεϊκή Νόηση, ο Λόγος που γνωρίζει και περιέχει τα ιδανικά αρχέτυπα του σύμπαντος, τις Ιδέες ή Μορφές που εκδηλώνονται στα φαινόμενα του κόσμου (6.2.7-8) σε ένα οργανικό πλέγμα σχέσεων. Αυτός αποδέχεται πλήρως τη Βούληση/Ενέργεια του Ενός και, σαν τον Δημιουργό στον Τίμαιο του Πλάτωνα, παράγει την πολλαπλότητα αλλά μέσω της τρίτης υπόστασης που είναι η Ψυχή. Σε μια αναλογία, το Ένα είναι αγνό φως και ο Νους ο Ήλιος.
