1. Είναι πολύ εύκολο στις σημερινές συνθήκες (Ιαν. 2019), που ισχύουν από τις αρχές του 20ου αιώνα, να μη βλέπουμε τη βάση της Οικονομίας την πρωτογενή κατάσταση και τους πρωταρχικούς συντελεστές. Ακόμα και σκληροπυρηνικοί μαρξιστές καταπιάνονται με τα επιφαινόμενα στο εποικοδόμημα, χάνονται μέσα στις περιπλοκές του και ξεχνούν τη βάση.
Παλαιός φίλος μετά από χρόνια μου έγραψε πρόσφατα πως βρίσκει προσοδισμό, δηλαδή αυξανόμενη αξία, σε πολλά φαινόμενα, όπως λίμνες με καθαρό νερό, κυβερνοχώρο και παρόμοια. Αυτό του φάνηκε τώρα πολύ πιο επίκαιρο από την πρόσοδο (αυξανόμενη αξία) της γης.
Συμφώνησα μαζί του πως και αυτά τα πεδία πρέπει να μελετηθούν, μα αφού οι άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν στον κυβερνοχώρο, μέσα σε λίμνες και παρόμοια, παρά μόνο στη στερεή επιφάνεια του πλανήτη μας, για την ώρα, κι επειδή η ζωή, η επιβίωση μας είναι το πρώτιστο αγαθό, η γη παραμένει βασικός παράγων, βασική συνθήκη που επηρεάζει όλα τα άλλα.
2. Ακολουθώντας τον Ουίλιαμ Πέτι, ο Μαρξ έγραψε: «Η εργασία είναι ο πατέρας και η γη η μητέρα του υλικού πλούτου» (Κεφάλαιο Α.1.1). Έτσι πρώτιστα δείχνει να γνωρίζει πως υπάρχει και μη-υλικός (=πνευματικός;) πλούτος – μα στη συνέχεια τον αποφεύγει επιμελώς.
Η εργασία και η γη φυσικά δεν παντρεύονται και παράγουν παιδιά σε ένα κενό. Γι’ αυτό πολύ σύντομα ο Μαρξ προσθέτει τα εργαλεία. Μα αυτά είναι δευτερογενή καθώς όλα (ακόμα κι εκείνα της λίθινης εποχής) παράγονται από εργασία.
Παραδόξως, ενώ αντιλαμβάνεται και αναφέρει εν παρόδω έναν τρίτο συντελεστή ο Μαρξ δεν τον ξεχωρίζει – λόγω ίσως της διαλεκτικής του (παρμένης από τον Χέγκελ) που θέλει θέση και αντίθεση (και μετά σύνθεση).
Μα υπάρχει ένας τρίτος συντελεστής που βρίσκεται στις συνθήκες στις οποίες η εργασία συνεργάζεται με τη Φύση για να παράγει πλούτο. Τόσο η γη όσο και ο άνθρωπος βρίσκονται μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο του φυσικού υλικού περιβάλλοντος και δέχονται τις επιδράσεις από τον ήλιο, τη σελήνη και άλλα ουράνια φαινόμενα.
Επιπλέον το πολιτειακό καθεστώς (πολιτικές ελευθερίες, κοινοβουλευτισμός, φορολογία, γαιοκτησία) επηρεάζει τη συνεργασία των δύο. Αλλιώς εργάζεται ο κάτοχος της γης, αλλιώς ο κολίγος, ο σκλάβος ή ο εργαζόμενος σε κολχόζα.
Έτσι πρέπει να κατανοήσουμε πως οι συνθήκες είναι και συμπαντικές επιδράσεις (εύκρατο ή αρκτικό κλίμα) και πολιτειακές ανάλογα με το καθεστώς και τον πολιτισμό που υπάρχει στο καθεστώς (νομοθεσία, θεσμοί, τεχνολογία, τεχνογνωσία κλπ.).
3. Αυτή είναι η βάση της κουλτούρας, οικονομίας, πολιτικής, κοινωνίας. Όλα τα άλλα με τα οποία καταπιάνονται οι αναλυτές, δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι και πολιτικοί ανήκουν στο εποικοδόμημα, στο δευτερεύον επίπεδο επιφαινομένων: ανεργία, χρήμα, πληθωρισμός, ύφεση, επενδύσεις κλπ. Αν διάφορες δυσλειτουργίες δεν διορθώνονται γρήγορα, αυτό σημαίνει πως υπάρχει σφάλμα στον τρόπο συνεργασίας των πρωταρχικών παραγόντων – γη, εργασία, συνθήκες.
Και ο ίδιος ο Μαρξ ως ερευνητής, παρότι κατά καιρούς αναφέρει αυτούς τους συντελεστές, ξεχνά τη βάση και την απλότητά της και χάνεται στα πολύπλοκα επιφαινόμενα στο εποικοδόμημα. Αλλά θέτει ξεκάθαρα την αρχική τριάδα:
«Στην παραγωγή οι άνθρωποι ενεργούν όχι μόνο πάνω στη φύση [=γη και φυσικοί πόροι του πλανήτη] αλλά και αναμεταξύ τους. Παράγουν [=εργασία] με το να συνεργάζονται με ορισμένους τρόπους [=συνθήκες] και με το να ανταλλάσσουν τις δραστηριότητές τους. Για να παράγουν, εισέρχονται σε ορισμένες συνθήκες και σχέσεις αναμεταξύ τους: μόνο μέσα σ’ αυτές τις κοινωνικές συνθήκες και σχέσεις υλοποιείται η δράση τους πάνω στη φύση που είναι η παραγωγή.» (σ 28 Wage, Labour and Capital, 1970 Progress Publishers, Μόσχα.)
4. Τα εργαλεία είναι προέκταση των οργάνων του εργαζόμενου ανθρώπου, στην πραγματικότητα. Είναι κάτι ξεχωριστό κι έχει κόστος (μια τσάπα, ένας τόρνος, ένα δεξαμενόπλοιο) μα αυτό θα αποπληρωθεί από τον πλούτο της παραγωγής στην οποία χρησιμοποιείται – όπως ο εργαζόμενος αναπληρώνει τις δυνάμεις του με τροφή την οποία αγοράζει με μέρος του πλούτου που παράγει με την εργασία του.
Όλα τα σύνεργα, γράφει ο Μαρξ, είναι πράγματα από το φυσικό περιβάλλον του (=φυσικοί πόροι τροποποιημένοι από την ανθρώπινη εργασία και ανήκουν στα επιφαινόμενα). Εξαιτίας των φυσικο-χημικών ιδιοτήτων τους και του εμπλουτισμού τους με την ανθρώπινη εργασία που τα έχει διαμορφώσει για συγκεκριμένες χρήσεις, ο εργαζόμενος τα βάζει «να ενεργήσουν σε άλλα πράγματα ως μέσα δυναμικά», προσθέτοντας τα «στα σωματικά του όργανα επεκτείνοντας το φυσικό του ανάστημα» (Κεφάλαιο Α 3.5).
Αυτά είναι δευτερογενή: είναι κεφάλαιο, δηλαδή πλούτος παραχθείς, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή πρόσθετου πλούτου.
5. Δυστυχώς, ακόμα και ο ευφυέστατος Μαρξ είχε, όπως όλοι μας, κάποιους περιορισμούς που τον έκαναν να ξεχνά τη βάση και να μπλέκεται στους ορόφους του εποικοδομήματος: αλλοτρίωση, φετιχισμός αγαθών, τόκοι, πάλη των τάξεων, συλλογικότης, κοινωνική ιδιοκτησία, ιστορικός υλισμός, εξιδανίκευση Αρχαίας Ελλάδας κλπ. κλπ.).
Η Βάση συνίσταται σε Επιθυμίες που αλληλοεπιδρούν με το φυσικό περιβάλλον μέσω Εργασίας – η οποία συνίσταται στη χρήση νοημοσύνης, σωματικών οργάνων και ξεχωριστών συνέργων που έχουν ήδη παραχθεί από εργασία στη γη.
Βασική επίσης είναι η τριάδα Εργασία, Γη (=φυσικό περιβάλλον) και Συνθήκες (=τρόπος παραγωγής, τρόπος αλληλεπίδρασης Εργασίας και Γης).
Το κεφάλαιο ανήκει στο εποικοδόμημα, στα επιφαινόμενα: αρχικά ο άνθρωπός στην εργασία του χρησιμοποιεί μόνο τις δικές του δυνάμεις αντίληψης, αξιολόγησης, σχεδιασμού και τα δικά του σύνεργα, τα όργανα αντίληψης, δηλ. αυτιά, μάτια, και δράσης, δηλ. χέρια και πόδια.
Μείναμε σε αυτή τη θεμελιακή Βάση σήμερα. Θα επανέλθω.
