1. Τι είναι ιστορία, το ιστορικό γίγνεσθαι;
Εννοούμε φυσικά την Ιστορία του Ανθρώπου ή των ανθρώπων, διότι σαφώς όλοι, ο καθένας και η καθεμιά σε οποιαδήποτε περίοδο ή περιοχή και να βρίσκεται, βρίσκεται μέσα στο ρεύμα της ανθρώπινης ιστορίας.
Οι θεολόγοι και θρησκευόμενοι στοχαστές λένε πως η ιστορία δημιουργείται από τον Θεό μέσω των ανθρώπων. Αυτό είναι αναμφισβήτητο φυσικά για όποιον αποδέχεται τον Θεό. Όσοι όμως δεν τον δέχονται, λένε πως η ιστορία δημιουργείται από τον ίδιο τον άνθρωπο και τη Φύση (= το συμπαντικό περιβάλλον με τις δυνάμεις, τα φαινόμενα και πλάσματα άλλα από τον άνθρωπο).
2. Πριν προχωρήσουμε, όμως, πρέπει να αναρωτηθούμε: πώς γνωρίζουμε την Ιστορία και τις πολυποίκιλες εξελίξεις μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι;
Πώς γνωρίζουμε οτιδήποτε;
Τον 17ο αιώνα επικρατούσε ο ρασιοναλισμός (= ορθολογισμός) του Γάλλου Ντεκάρτ (Descartes). Οι λόγιοι της εποχής νόμιζαν πως μπορούσαν να γνωρίζουν με ασφαλή βεβαιότητα τα φαινόμενα στις φυσικές επιστήμες διότι ο υλικός κόσμος ήταν μετρήσιμος κι επομένως βέβαιος, καθορισμένος.
Δεν μπορούσαν, όμως, να γνωρίζουν με βεβαιότητα το πεδίο της Ιστορίας. Διότι τα έργα, οι πράξεις οι ενέργειες των ανθρώπων που συνιστούσαν την ιστορία δεν είχαν την ίδια βεβαιότητα, δεν ήταν καθορισμένες. Διότι τα κίνητρα και οι προθέσεις, που μας υποκινούν σε δράση με αποτέλεσμα το ιστορικό γίγνεσθαι, δεν είναι καθορισμένα και προσδιορισμένα, όπως, ας πούμε, η κίνηση του φεγγαριού ή ο κύκλος των υδάτων (λίμνη – ατμός – σύννεφο – βροχή – λίμνη).
Μετά, όμως, ήρθε ο Ιμάνουελ Καντ που έδειξε πως ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίζει με ακρίβεια τίποτα εξωτερικό, υλικό ή όχι, παρά μόνο την εικόνα ή εντύπωση του μέσα στον νου του: όχι «το πράγμα καθεαυτό».
3. Η δυσκολία παραμένει.
Υποθέτουμε πως, σύμφωνα με διασταυρωμένες μαρτυρίες, πληροφορίες από διαφορετικά πρόσωπα, ας πούμε, τα γεγονότα είναι όπως έχουν καταγραφεί κι έχουν γίνει αποδεκτά ως Ιστορία (παρά τις αμελητέες περιπτώσεις όπου φαίνεται να υπάρχουν κάποιες ανακρίβειες ή αβεβαιότητες).
Αλλά πως μπορούμε να γνωρίζουμε τα κίνητρα και τις προθέσεις που κινητοποιούν τα ιστορικά πρόσωπα σε δράση; Πώς εξηγούμε ικανοποιητικά τα αίτια για τη δράση και την ποιότητα της δράσης τους;
Πάνε στο θέατρο ή σε μια συναυλία για αναψυχή. Μα δεν είναι απαραίτητο να θέλουν αναψυχή. Ούτε είναι σίγουρο πως πάνε για αναψυχή και όχι για να δουν κάποιο πρόσωπο ή για να τους δουν άλλοι.
Ακόμα και αν κάποιος μας εκμυστηρευθεί το κίνητρο του δεν είναι απόλυτα βέβαιο πως λέει την αλήθεια.
4. Ο Μαρξ είδε αλλιώς το ιστορικό προτσέσο. Νόμιζε, όπως σχεδόν κάθε άνθρωπος, πως αυτό που έβλεπε και σκεφτόταν ήταν η πραγματικότητα.
Επίσης είχε μια πολύ περιορισμένη αντίληψη για τον άνθρωπο και ως γένος/είδος και ως άτομο – πάλι όπως σχεδόν κάθε άνθρωπος. Θεωρούσε τον άνθρωπο ως μια υλική, σωματική ύπαρξη. Δεν αναγνώριζε ούτε στο ελάχιστο πως αυτό το υλικό πλάσμα μπορεί να είχε και άλλα σώματα, λεπτότερα και ίσως ανώτερα και διαρκέστερα ή μακροβιότερα του υλικού. Από την άλλη τον θεωρούσε ως «συλλογικότητα» και μόνο ως τέτοια, η ανθρωπότητα θα εισερχόταν στην υπέρτατη ελευθερία του κομμουνισμού, πέρα από κράτος και τάξεις.
Ο κομμουνισμός είναι για τον Μαρξ (και οπαδούς) το τέλος μιας μακράς προ-ιστορικής εξέλιξης και η απαρχή της ιστορίας όπου ο άνθρωπος είναι κύριος του εαυτού του και της φύσης. Το εξελικτικό προτσέσο που άρχισε, όπως νόμιζε ο ίδιος μα και σχεδόν όλοι οι άνθρωποι, σε μια πρωτόγονη άγρια κατάσταση, εξελίχθηκε στην αρχαϊκή δουλοκτητική περίοδο, μετά στη φεουδαρχική και μετά στη σύγχρονη βιομηχανική, καπιταλιστική εποχή, οπότε, σύμφωνα με αδήριτους ιστορικούς νόμους οι προλετάριοι θα επαναστατήσουν και παίρνοντας την εξουσία θα εισέλθουν στον σοσιαλισμό πρώτα και τελικά στον κομμουνισμό.
5. Οι νόμοι της Ιστορίας είναι αδήριτοι μα έχουν, κατά τον Μαρξ (όχι όμως τόσο για πολλούς ακολούθους), κάποια ελαστικότητα. Διότι οι άνθρωποι είναι μεν προϊόντα της Ιστορίας ως προς τη νοοτροπία και ψυχολογία τους σε κάθε συγκεκριμένη περίοδο και περιοχή, μα συγχρόνως ενεργώντας στο παρόν διαμορφώνουν τον μέλλον.
Επειδή πολλά έργα του Μαρξ δεν είχαν δημοσιευθεί πριν την Οχτωβριανή Επανάσταση το 1917 στη Ρωσία, ο Λένιν και οι σύντροφοι καθώς και πολλοί μεταγενέστεροι, ερμήνευαν τον Μαρξ κυρίως από το Κεφάλαιο και το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και τις επεξηγήσεις του Ένγκελς. Αλλά η βασική ιδέα της επανάστασης και δικτατορίας του προλεταριάτου ανήκει στον Μαρξ.
Αυτά όλα είναι σαχλαμάρες. Επικρίθηκαν θεωρητικά από πολλούς σοβαρούς στοχαστές , ακόμα και μαρξιστές, και αποδείχθηκαν κούφια και απάνθρωπα όπου εφαρμόστηκαν. Αυτά τα εξετάζω σε πολλά άρθρα στο ιστολόγιό μας.
Έναν αιώνα πριν τον Μαρξ, ο Giovan Battista Vico (1668-1744) στη Νάπολη της Ιταλίας έγραψε το μεγάλο του έργο Scienza Nuova “Νέα Επιστήμη”. Εκεί, όπως αναγνωρίζει ο Μαρξ, παρουσιάζει (την κυκλική θεώρηση της Ιστορίας και) τον άνθρωπο ως προϊόν μα και παραγωγό Ιστορίας. Αυτά όλα θα τα εξετάσω αργότερα.
Τελειώνω με την επισήμανση πως η κυκλική θεώρηση πάει πολύ πίσω, στη Βεδική Παράδοση των Ινδιών για την οποία έχω γράψει παλαιότερα.
