1. Τι είμαι;… Πώς θα ερευνήσουμε αυτό το ζήτημα;…
Παρά τη φαινομενική ευρυμάθειά τους, οι πανεπιστημιακοί φιλόσοφοι και παρόμοιοι διανούμενοι πρέπει να έχουν σοβαρούς περιορισμούς στη νόησή τους, αφού δεν αντιλαμβάνονται πως, έτσι όπως έχει καταλήξει, το σύνολo θέμα τους είναι καθαρά θεωρητικό και μάλλον άχρηστο (εκτός για τους ίδιους) και πως πολλά από τα ζητήματα, που τους απασχολούν ανήκουν στη γλωσσολογία και λύθηκαν πριν από αιώνες.
Υπάρχει π.χ. ο φιλοσοφικός κλάδος της λεγόμενης γνωσιολογίας ή επιστημολογίας. Αυτή η μελέτη εξετάζει, υποτίθεται, τον τρόπο με τον οποίο γνωρίζουμε κάτι (και τα μέσα), κατά πόσο είναι ορθός ή όχι, καθώς και το αντικείμενο που (προσπαθούμε να, ή νομίζουμε πως) γνωρίζουμε. Και αμέσως αναδύεται ένα ‘πρόβλημα’:
«‘Υπάρχει άραγε πράγματι ένας εξωτερικός κόσμος γεμάτος υλικά αντικείμενα που υπάρχουν αυτόνομα – π.χ. δέντρα, ποτάμια…έντομα…σπίτια…γαλαξίες κλπ; Ή, όπως μας δίδαξε το κάποτε πολύ δημοφιλές φιλοσοφικά δόγμα που είναι γνωστό ως ‘φαινομενοκρατία’, τα υλικά αντικείμενα είναι απλώς κατασκευές των αισθητηριακών εντυπώσεών μας – οπτικές, ακουστικές…κλπ – και τα θεωρούμε δεδομένα…»
2. Αυτό το ‘πρόβλημα’ ο καθ. Μ.Ντάμετ, γνωστός πανεπιστημιακός, το θεωρεί να έχει μεταφυσική φύση και να σχετίζεται με το ‘ένα ή άλλο είδος ρεαλισμού’ (σ.198-9, Η Φύση και το Μέλλον της Φιλοσοφίας, 2010, Εκκρεμές 2016).
Το θέμα διευθετήθηκε πολύ εύγλωττα στα τέλη του 18ου αιώνα από τον Ιμμανουέλ Καντ, ο οποίος έδειξε καθαρά, στο Κριτική του Καθαρού Λόγου, πως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε τα εξωτερικά πράγματα καθεαυτά, παρά μόνο ως παραστάσεις στον νου μας. Ο Ντάμετ κακώς προσποιείται πως υπάρχει ‘πρόβλημα’. Οι διανούμενοι, πανεπιστημιακοί και μη, αγνοούν θεληματικά την πραγματικότητα που εδραίωσε ο Καντ. Αγνοούν επίσης και τη δική τους καθημερινή εμπειρία. Γι αυτό έγραψα πως έχουν σοβαρούς περιορισμούς στη νόησή τους.
3. Συλλογιστείτε απλά και πρακτικά.
Όλοι περνούμε από διαφορετικές καταστάσεις αντίληψης ή από διαφορετικά επίπεδα συνείδησης ή επίγνωσης. Στον ύπνο με όνειρα, ένα ερέθισμα στο μπράτσο μπορεί να μετατραπεί σε δάγκωμα σκύλου ή πίεση πιθήκου. Ο υπνοβάτης βλέπει ή άπτεται τον κόσμο αλλιώτικα από την κατάσταση ξύπνου, που γενικά θεωρούμε «κανονική» μα είναι μια περιορισμένη ζώνη αντίληψης.
Σε κατάσταση μέθης τα πράγματα γύρω μας αποκτούν ιδιότητες όπως ρευστότητα ή παράξενη πολυχρωμία ή γίνονται διπλά ή τριπλά και ίσως στριφογυρίζουν. Σε πυρετό ψηλό πάλι τα πράγματα φαίνονται διαφορετικά και ούτω καθ’ εξής.
Οι Ινδιάνοι της κεντρικής Αμερικής αρχικά, παρότι σε κανονική κατάσταση, δεν έβλεπαν τα καράβια των Ισπανών που άραξαν στη θάλασσά τους!
Ποια είναι η ορθή αντικειμενική αντίληψη;
4. Με τον εσωτερικό μας κόσμο, τη ψυχολογία μας, δεν έχουμε αυτό το ‘πρόβλημα’. Διότι έχουμε άμεση επίγνωση του νου μας, των κινήσεών του, των σκέψεων, εικόνων και των συναισθηματικών καταστάσεων.
Επειδή γνωρίζουμε αυτά τα εσωτερικά πράγματα σε μας, γι΄αυτό μπορούμε και τα συμπεραίνουμε στους άλλους. Όταν ας πούμε μας πιάνει θυμός, βλέπουμε πως προκαλούνται ορισμένες αλλαγές στο πρόσωπό και τη φωνή μας και/ή κάνουμε, άθελα ίσως, ορισμένες κινήσεις. Όταν βλέπουμε τα ίδια συμπτώματα σε άλλους συμπεραίνουμε πως και αυτούς τους έχει πιάσει θυμός. Και στις πλείστες περιπτώσεις είναι αλήθεια.
Έτσι είναι πολύ ευκολότερο να στραφούμε στην εσωτερική εξερεύνηση. Διότι σ’ αυτή την κατεύθυνση έχουμε άμεση πρόσβαση αντιληπτική.
Υπάρχει όμως και εδώ μια σοβαρή δυσκολία, διαφορετικού τύπου, με το ερώτημα ‘Τι είμαι;’. Ας την αφήσουμε όμως για το επόμενο άρθρο.
