Νικόδημος: (Ταοϊκό: Wen Tzu ‘Κατανοώντας τα Μυστήρια’ 109-110)
Το αρχίνημα της καλοτυχίας είναι απαρατήρητο, η προέλευση της κακοτυχίας είναι θολή. Οι αποφασιστικοί παράγοντες για την καλοτυχία και την κακοτυχία είναι τόσο λεπτοί που φαίνονται ανεπαίσθητοι. Μόνο οι σοφοί αντιλαμβάνονται αρχινήματα και τελειώματα· γιαυτό οι φρόνιμοι παρατηρούν [και ακολουθούν] τη συμπεριφορά τους.
Οι αμοιβές και τιμωρίες που δίνονται από πεφωτισμένους άρχοντες δεν παρέχονται για υπηρεσίες προς τους ίδιους τους άρχοντες αλλά για υπηρεσίες προς το σύνολο έθνος. Δεν δίνουν αμοιβές σε όσους ευχαριστούν μόνο τους άρχοντες μα δεν κάνουν τίποτα χρήσιμο για τη χώρα, ούτε επιβάλλουν τιμωρίες σε όσους ίσως προσβάλλουν τους άρχοντες μα προσφέρουν χρήσιμες υπηρεσίες στη χώρα.
Όταν η αίσθηση δικαίου και καθήκοντος βασίζονται σε ό,τι είναι απόλυτα απαραίτητο, τότε ο άνθρωπος στον οποίο ριζώνουν λέγεται “παραδειγματικός” και είναι προς μίμηση. Όσοι αμελούν το επιβαλλόμενο δίκαιο και καθήκον λέγονται ποταποί άνθρωποι.
Η διαπεραστικότητα της γνώσης επιτυγχάνει [τον σκοπό] δίχως μόχθο. Στην επόμενη κατώτερη βαθμίδα οι άνθρωποι μοχθούν μα δεν πονούν. Στην κατώτατη βαθμίδα και μοχθούν και πονούν.
Στην αρχαιότητα της Αρετής οι άνθρωποι ήταν ευαίσθητοι μα όχι κτητικοί. Σήμερα είναι κτητικοί μα όχι ευαίσθητοι. Όταν αργότερα ένας τύραννος έτρωγε με φιλντισένια ξυλαράκια φαγητού, ο αληθινός ευγενής, ο παραδειγματικός, θρηνούσε. Όταν οι άρχοντες του Λου θάβονταν με αγάλματα, ο γνωστικός Κομφούκιος αναστέναζε. Οι γνωστικοί έβλεπαν το αρχίνημα και γνώριζαν πού και πώς θα τελείωνε.
Το καθήκον είναι κάτι που όλοι εκτιμούν στην εκτέλεσή του. Μα η καλοσύνη είναι κάτι που όλοι θαυμάζουν. Όταν όμως εκείνοι τους οποίους ο λαός θαυμάζει κι εκτιμά χάνουν τη ζωή τους ή τη χώρα τους και φαίνεται άδικο, είναι γιατί δεν κατάλαβαν τους καιρούς. Αυτοί λοιπόν που επιδίδονται σε καλοσύνη και καθήκον μα δεν γνωρίζουν τη συμπεριφορά που είναι κατάλληλη για κάθε συγκεκριμένο καιρό δεν συμβαδίζουν με το Τάο.
Οι 5 Ηγεμόνες της παλαιάς αρχαιότητας ζούσαν με την αρετή. Οι τρεις Μεγάλοι Κυβερνήτες στη μέση αρχαιότητα εφάρμοζαν τη δικαιοσύνη. Οι 5 Βασιλείς της πρόσφατης αρχαιότητας χρησιμοποιούσαν τη βία. Μα το να εφαρμόσεις τους τρόπους των παλαιών Ηγεμόνων στην εποχή των Κυβερνητών και Βασιλέων δεν είναι κατάλληλο, δεν είναι η Οδός, δεν είναι το Τάο.
Τώρα καλό και κακό είναι ίδια διότι, όπως η απόρριψη και το εγκώμιο, πηγάζουν από συμβατικά ρεύματα κρίσης κι εκτίμησης. Ομοίως οι πράξεις και συμπεριφορές είναι ίδιες διότι όπως η αρμονία και αντίθεση εξαρτώνται από τον συγκεκριμένο καιρό.
Όταν γνωρίζεις πώς συμπεριφέρεται η Φύση και πώς φέρονται οι άνθρωποι τότε κατέχεις τη γνώση να περάσεις μέσα από τον κόσμο. Αν γνωρίζεις τη Φύση μα όχι τους ανθρώπους [της εποχής] τότε δεν θα αλληλοεπιδράς ορθά με την κοινωνία. Αν πάλι καταλαβαίνεις τους ανθρώπους μα όχι τη Φύση τότε δεν κατέχεις τη γνώση να συμβαδίζεις με το Τάο.
Εδώ χρειάζονται μερικές επεξηγήσεις.
Οι αγκύλες παρενθέσεις είναι δικές μου παρεμβάσεις στο κείμενο και ταιριάζουν με τη ροή της σκέψης.
Οι τρεις βαθμίδες ανθρώπων εδώ είναι οι σοφοί κι ενάρετοι που εναρμονίζονται με το Τάο, οι παραδειγματικοί ή ευγενείς και οι μάζες. Υπάρχουν και άλλοι διαχωρισμοί κατηγοριών.
Το Τάο είναι το Απόλυτο, η Πρωταιτία και Πρωταρχή του σύμπαντος, ο Ύψιστος.
Οι 3 βαθμίδες της αρχαιότητας με τους 5 Ηγεμόνες, τους 3 Κυβερνήτες και τους 5 Βασιλείς αντιστοιχούν περίπου στη Χρυσή Εποχή του Ησιόδου, την Αργυρή και τη Χάλκινη (της Αρετής, της Δικαιοσύνης και της Βίας αντίστοιχα).
Τονίζεται η ανάγκη να γνωρίζει κανείς τον κατάλληλο καιρό (ή τη συγκεκριμένη εποχή με τις ανάγκες και τα ρεύματά της) και το πώς φέρονται οι άνθρωποι διότι ό,τι ίσχυε και λειτουργούσε στην Παλαιά Αρχαιότητα της Αρετής δεν ισχύει για τις μεταγενέστερες εποχές.
Ο άνθρωπος του Τάο συμπεριφέρεται ανάλογα με την εποχή χωρίς όμως να αποκλίνει από την αρετή του Τάο. Γι’ αυτό λέγεται αργότερα στο κείμενο πως εκείνος “αλλάζει εξωτερικά μα όχι εσωτερικά”.
