Υπάρχει αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ μυαλού και καρδιάς, διάνοιας και (συν)-αισθήματος, γνώσης και αφοσίωσης, λογικής και λατρείας. Κανονικά υπάρχει και η ενέργεια της ζωτικότητας: ο τύπος με γερό στομάχι, όπως λέμε, ο χαλκέντερος. Έτσι έχουμε τρεις τύπους ανθρώπου: ζωτικός ή δραστήριος, συναισθηματικός ή ευλαβικός, διανοητικός ή γνωστικός. Ο κάθε τύπος έχει τις δυο άλλες ιδιότητες μα σε μικρότερο βαθμό.
Αυτές είναι και οι τρεις εκδηλώσεις της μιας βασικής δύναμης του ανθρώπου, της συνειδησίας ή νοημοσύνης.
Στο Κατά Λουκά ο Ιησούς λέει σε έναν νομικό πως για να έχει ζωή αιώνια πρέπει να αγαπήσει τον Θεό με όλη του την καρδιά και όλη του τη διάνοια (και τον πλησίον του ως εαυτόν). Αυτό προέρχεται από το Λευιτικό (της Παλαιάς Διαθήκης) 19.14.38. Ας αφήσουμε σήμερα τον πλησίον και τη ζωτικότητα ή ενέργεια δράσης.
Πολλοί ρωτούν γιατί γίνεται αυτός ο διαχωρισμός μεταξύ καρδιάς και διάνοιας. Μια εύκολη πρώτη απάντηση είναι διότι έτσι «με όλη την καρδιά και όλη τη διάνοια» οι δυο αυτές απόψεις του ψυχισμού μας συνδυάζονται και λειτουργούν σε ενότητα.
Την ιδέα της ενότητας τη συναντάμε αυτούσια και ξεκάθαρη σε μια Ουπανισάδα της Βεδικής Παράδοσης. Στην Aitareya 3.2 λέγεται yad etad hṛdayaṃ manas caitat: ‘εκείνο που είναι η καρδιά εκείνο είναι και ο νους (=μυαλό)’. Έτσι τα δυο ταυτίζονται. Μα πώς, με ποια έννοια; Συνεχίζει λοιπόν με μια επεξήγηση.
saṃjňānaṃ ājňānaṃ vijňānaṃ prajňānaṃ medhā dṛstir dhṛtir matir manīṣā jūtiḥ smṛtiḥ saṃkalpaḥ kratur asuḥ kamo vaśa iti prājňanasya nāmadheyāni bhavanti:
συναίσθηση, αντίληψη/αυθεντία, διάκριση, συνειδησία, νοημοσύνη/σοφία, ενόραση, ευστάθεια, σκέψη, ευφυΐα, ορμή, μνήμη, απόφαση, θέληση, ενέργεια ζωής, αγάπη/επιθυμία, έλεγχος/πάθος – αυτά όλα είναι όντως ονόματα της ύψιστης επίγνωσης (prajňānaṃ).
Έτσι στις Ουπανισάδες (ή εδώ τουλάχιστον) δεν υπάρχει διαχωρισμός πραγματικά μεταξύ διάνοιας και συναισθήματος.
Συχνά λέμε δώσε ή κάνε κάτι με την καρδιά σου. Μα είναι δυνατόν να κάνουμε κάτι με την καρδιά μόνο; Δεν πρέπει να συμβάλει και ο νους (σκέψη, διάνοια); Στην πραγματικότητα όλες οι δυνάμεις συνδυάζονται για μια παραδειγματική αξιέπαινη πράξη. Χρειάζεται, για να χρησιμοποιήσουμε την έκφραση της Ουπανισάδας, το prajňānaṃ δηλ. επίγνωση/συνειδησία/νοημοσύνη που συνδυάζει και διάκριση με σκέψη μα και ορμή με αγάπη.
Τελικά η Ουπανισάδα λέει (λίγο παρακάτω): Όλο αυτό το [σύμπαν] καθοδηγείται από τη συνειδησία όντας εδραιωμένο στη συνειδησία. Η συνειδησία είναι το μάτι του κόσμου, είναι το θεμέλιο, prajňānaṃ brahma ‘το Απόλυτο Μπράχμαν είναι συνειδησία’!
