1. Το φιλοσοφικό σύστημα Vedānta είναι ουσιαστικά πολύ απλό και συνοψίζεται σε 4 ή 5 διατυπώσεις στις Ουπανισάδες.
α) sarvaṃ khalu-idam brahma (Chāndogya 3.14.1): Όλο αυτό [το σύμπαν] είναι brahma ‘πνεύμα απόλυτο’.
β) prajῆānaṃ brahma (Aitareya 3.3): Πνεύμα Απόλυτο (brahma) είναι γνώριση/νοημοσύνη/σοφία/συνειδητότητα (prajῆāna).
γ) ayam ātmā brahma (Bŗhadāraṇyaka 2.5.19): Ο Εαυτός ετούτος [ενσωματωμένος στον άνθρωπο] είναι Πνεύμα Απόλυτο.
δ) ahaṃ brahma-asmi (Bŗhadāraṇyaka 1.4.10): Εγώ είμαι Πνεύμα Απόλυτο.
ε) tat-tvam-asi (Chāndogya 6.9.3): Εκείνο [το Απόλυτο] είσαι εσύ [-λέει ο δάσκαλος στον μαθητή].
Αυτές οι 5 διατυπώσεις πάλι συνοψίζονται σε μια φράση που είναι η πεμπτουσία του Vedānta: jīvabrahmaikya ενότητα/ταυτότητα του ατομικού Εαυτού με το Απόλυτο (=Εαυτός του σύμπαντος).
2. Απαραίτητος όρος είναι η παρακολούθηση κάποιας πνευματικής πειθαρχίας με κάποιον δάσκαλο που έχει γνώση, εμπειρία και κατανόηση του συστήματος και της μεθόδου. Η πειθαρχία (ή διδασκαλία) έχει τέσσερεις διαχρονικές απόψεις:
α) Επιθυμία για λύτρωση mumukṣutva: δηλαδή λύτρωση από αυταπάτες και ψευδαπάτες και συνειδητοποίηση του υπέρτατου Εαυτού «Είμαι το Απόλυτο».
β) Διάκριση μεταξύ του αιώνιου (ή μόνιμου) και του παροδικού. Αιώνιο είναι το Απόλυτο, παροδικό όλα όσα είναι στο πεδίο της επίγνωσής μας.
γ) Απόσπαση από την απόλαυση των καρπών της δράσης στην τωρινή ή μελλοντική ζωή.
δ) Εξάδα πρακτικών: ησυχασμός του νου από σκέψεις και συναισθήματα· έλεγχος του νου και των αισθημάτων (προσοχή)· παράτημα πράξεων που δεν οδηγούν στη λύτρωση· καρτερία/υπομονή στις αντιθέσεις (κέρδος-απώλεια, κρύο-ζέστη, σεβασμός-περιφρόνηση)· συγκέντρωση στην πνευματική ανάπτυξη· πίστη στη διδασκαλία και στον Εαυτό.
3. Λόγω άγνοιας και λησμονιάς υπερεπιβάλλεται (adhyāropa/adhyāsa) στον Εαυτό, που είναι Πνεύμα Απόλυτο, η ψευδαίσθηση και αυταπάτη πως είναι κάτι διαφορετικό, δηλαδή το σώμα και ο νους και οι καταστάσεις ή διαθέσεις τους που αλλάζουν.
Ταυτόχρονα δημιουργείται η ψευδαπάτη πως η αεικίνητη πλάση, ο συνεχώς μεταβαλλόμενος κόσμος είναι η (μόνη) πραγματικότητα.
Η άγνοια ajñāna/avidyā έχει δύο δυνάμεις: επικάλυψη/απόκρυψη και προβολή – όπως όταν η αλήθεια του Εαυτού καλύπτεται από αυταπάτες και προβάλλονται εικόνες ανήσυχου, έξυπνου, καλοσυνάτου, μοχθηρού, χαρούμενου κλπ. εαυτού.
4. Σε αυτή τη φαινομενική πλάση, ο άνθρωπος έχει τρία σώματα, που αντανακλούν τα τρία επίπεδα του σύμπαντος: αιτιακό, νοητικό (ή λεπτό) και υλικό.
Το αιτιακό έχει τους τρεις guṇa, δηλαδή τις τρεις ποιότητες που ποιούν όλα τα άλλα – sattva, rajas και tamas (όπως και στα συστήματα Yoga και Sāṅkhya). Εδώ δημιουργείται μια δεύτερη, προσωπική φύση, φτιαγμένη από τα κίνητρα των πράξεων του που επικαλύπτει την αληθινή φύση του Εαυτού (=Ον, συνείδηση, μακαριότητα) και λέγεται sanskāra.
Το νοητικό έχει το αίσθημα ύπαρξης που γίνεται εγωισμός (ahaṅkāra), το όργανο νόησης, γνώρισης και μνημοσύνης (citta), την ανώτερη διάνοια (buddhi) και την κατώτερη που αποκαλούμε νους, μυαλό (manas). Το κατώτερο μάνας κυβερνά τις 5 αισθήσεις (ακοή, αφή, κλπ) και τις 5 λειτουργίες δράσης (χειρισμός, βάδισμα κλπ).
Το υλικό είναι το χοντρό σώμα με όλα τα όργανά του.
Σαν συνέπεια εγείρονται πέντε πέπλα (ή θηκάρια kośa) που επικαλύπτουν την παρουσία του Εαυτού. Τα κατώτερα είναι το διατροφικό anna και το αναπνευστικό prāṇa που σχετίζονται με το υλικό σώμα (αν και μερικά κείμενα σχετίζουν το αναπνευστικό με το νοητικό σώμα). Μετά είναι το διανοητικό του manas και το γνωστικό vijñāna της ανώτερης διάνοιας που σχετίζονται με τον νου. Λεπτότερο από όλα είναι το πέπλο της ευδαιμονίας που ανήκει στο αιτιακό σώμα.
Παράλληλα, η συνειδησία ή δύναμη του Εαυτού παρουσιάζεται σε τρία επίπεδα, ή τρεις καταστάσεις, πάλι σχετικά με τα τρία σώματα. Όταν η δύναμη αυτή ταυτίζεται με τις λειτουργίες του υλικού σώματος, λέγεται vaiśvanara (=κοινή σε όλους). Όταν ταυτίζεται με τις νοητικές λέγεται taijasa (=φωτεινή λόγω κατανόησης). Στην Τρίτη, αιτιακή κατάσταση λέγεται prājña (=παντογνώστης).Ο vaiśvanara έχει τις εμπειρίες του υλικού κόσμου στην ξύπνια κατάσταση. Ο taijasa έχει τις εμπειρίες του νου και της ονειρικής κατάστασης. Ο prājña είναι η εμπειρία γαλήνης και ανάπαυσης στον βαθύ ύπνο. Η Αυτοσυνειδησία είναι πέρα από τις τρεις.
5. Η άγνοια δεν είναι μόνιμη, αμετακίνητη, αληθινή ουσία ή δύναμη. Ούτε είναι απουσία γνώσης. Είναι μια κατάσταση ανάμεσα στο αληθινό και αναληθινό: στηρίζεται στη γνώση. Είναι όπως όταν βλέπουμε κάποιον που δεν θέλουμε να συναντήσουμε και αλλάζουμε κατεύθυνση: τον αγνοούμε αλλά τον γνωρίζουμε!
Άγνοια και υπερεπιβολή είναι ίδια. Ομοίως αυταπάτη, πλάνη, ψευδαίσθηση, ψευδαπάτη: είναι πάλι διαφορετικές απόψεις της άγνοιας με διαφορετικά όργανα.
Η αποδόμηση της υπερεπιβολής λέγεται apavāda. Είναι η διάλυση της άγνοιας και γίνεται με νέα γνώση. Απαραίτητη λέγεται να είναι η καθοδήγηση δασκάλου.
Για πρόσθετες λεπτομέρειες ισχύουν όσα έγραψα για τον 104. Φιλοσοφία: Ο Γιόγκας και 105. Φιλοσοφία: Γιόγκα (Β’). Όλες οι πρακτικές του Γιόγκα και άλλων συστημάτων περιέχονται στο Vedānta.
Θα επανέλθω.
