1. Αυτό το φιλοσοφικό σύστημα είναι αρκετά δημοφιλές για τους ορθόδοξους ινδουιστές. Διότι ασχολείται κυρίως με το παλαιότερο μέρος των Βεδών, δηλαδή τους ύμνους και τις τελετουργίες: γι’αυτό λέγεται και Kārma–Mīmāṃsā. (Το σύστημα Vedānta ασχολείται με το ύστερο μέρος, δηλαδή τις Ουπανισάδες αλλά και με το ‘τέλος’ ή το ‘σκοπό’ anta των Βεδών: γι’αυτό λέγεται και Uttara-Mīmāṃsā ‘ύστερη επιθυμία για γνώση’. Αρχικά, όπως υπέδειξε ο Maṇḍana Miśra, ένας μεγάλος μεσαιωνικός σχολιαστής, επρόκειτο για ένα ενιαίο σύστημα).
Πρώτος διδάξας ήταν ο Jaimini (300 πκχ) μα το σύστημα αναπτύχθηκε χάρη στους σχολιαστές Śabarasvāmi (400 κχ) Prabhākara (650 κχ) και Kumārila Bhaṭṭa (700 κχ).
Ταυτόχρονα όμως παρουσιάστηκαν αρκετά παρακλάδια με δύο κύριους κλώνους του Prabhākara και του Bhāṭṭa. Κάποτε η μία σχολή, άλλοτε η άλλη φαίνεται ορθότερη.
Ο βασικός σκοπός ήταν να δοθεί μια πειστική φιλοσοφική ερμηνεία και δικαίωση της παλαιάς βεδικής διδασκαλίας και κυρίως μια μετακίνηση από τη θυσιαστική και τελετουργική έμφαση στη μεταθανάτια είσοδο στον παράδεισο (svarga: ουράνιο φως) στην επίτευξη λύτρωσης apavarga.
2. Κανείς, ούτε ο βλάκας, δεν δρα δίχως κάποιον αγαθό/‘καλό σκοπό’ λέει ο Bhaṭṭa στο χωρίο 55 στο έργο του Śloka-vārtika. Η επιθυμία για το αγαθό/καλό είναι μέσα σε κάθε άνθρωπο, συνεχίζει, και οι Βέδες το αναγνωρίζουν και δίνουν καθοδήγηση για την έκφραση κι εκπλήρωση της.
Οι Βέδες μας εξοικειώνουν με το ορθό (dharma) και το σφαλερό (adharma) και δίνουν κανόνες που οδηγούν προς το πρώτο και αποτρέπουν συμπεριφορά που οδηγεί στο δεύτερο. Ο Jainini όρισε τη σημασία του dharma ως εντολή που οδηγεί σε δράση, codanālakṣano’rtho dharma.
Εντολές είναι πρακτικά πέντε ειδών: (α) αυτές που καθημερινά καθήκοντα θεωρούνται nitya ‘αιώνια, ατέρμονα όπως ορισμένες προσευχές. (β) Αυτές που ορίζουν καθήκοντα για ειδικές περιστάσεις και λέγονται naimittika, όπως τελετές βάπτισης, γάμου κλπ. (γ) Αυτές που ορίζουν πράξεις καθαρά εθελοντικές και λέγονται kāmya, όπως οι θυσίες που εξασφαλίζουν τον παράδεισο. (δ) Απαγορεύσεις που λέγονται pratisiddha, όπως δεν βλάπτουμε πλάσματα na hiṃsyāt sarvā bhūtāni. (ε) Η πέμπτη κατηγορία είναι εντολές για πράξεις που γίνονται για να αναιρέσουν ή να ελαφρύνουν το κακό που άφησαν πρότερες πράξεις.
Θα επανέλθω στο θέμα διότι άπτεται του τελικού στόχου που είναι η λύτρωση ή είσοδος στον παράδεισο. Αλλά πρώτα εξετάζω τα μέσα γνώρισης και αρχίζω με την γλωσσολογική θεωρία του συστήματος που έκανε αρκετή συνεισφορά στη φιλοσοφική προσέγγιση της μελέτης της γλώσσας.
3. Η βασική θεωρία του συστήματος είναι πως λέξεις και έννοιες και οι μεταξύ τους σχέσεις είναι φυσικές και αιώνιες.
Η γλώσσα είναι το σύνεργο του ανθρώπου για έκφραση και επικοινωνία. Η γενικότερη θεώρηση για τη γλώσσα στη Βεδική Παράδοση λέει πως η μονάδα σημασίας, η ουσιαστική έννοια, εκφράζεται σε μια λέξη, φράση, πρόταση. Αυτή ονομάζεται sphoṭa – κάτι που ανοίγεται και διευρύνεται από το αιτιακό επίπεδο στο χονδρό της κοινής ομιλίας.
Για το σύστημα του mīmāṃsā η βασική μονάδα είναι ο φθόγγος varṇa. Δύο ή περισσότεροι φθόγγοι συνδυασμένοι σε ορισμένη διαδοχή σχηματίζουν τη λέξη śabda: η λέξη δεν είναι ανεξάρτητο σύνολο αλλά ένα άθροισμα ή συνονθύλευμα φθόγγων (πάντα σε καθορισμένη διαδοχική σειρά).
Ο φθόγγος είναι ακέραιος, αιώνιος και πανταχού παρών! Μόνο ο ήχος στην εκφορά του φθόγγου και η μορφή στη γραφή του είναι διαφορετικές, παροδικές απόψεις που αποκαλύπτουν τον φθόγγο και αλλάζουν. Αφού οι λέξεις είναι παράγωγα των αιώνιων φθόγγων είναι και αυτές αιώνιες.
Η σχέση μεταξύ της λέξης και της σημασίας της είναι φυσική, αιώνια και άρρηκτη. Η λέξη δεν καταδείχνει κάτι συγκεκριμένο που παρέρχεται αλλά την αιώνια, οικουμενική οντότητα που εκδηλώνεται στο συγκεκριμένο. (π.χ. ο Έλληνας Νίκος 1990-2075 εκδηλώνει τον Άνθρωπο στην ελληνική άποψη, ο Βρετανός Τομ στη βρετανική άποψη, ο Κινέζος Λι στην κινεζική άποψη κλπ. Το ον άνθρωπος που εκφράζει αυτή η λέξη είναι το αιώνιο και αμετάβλητο ον. Η λέξη και αυτό που κατονομάζει δεν είναι ξεχωριστά φαινόμενα, μα πάνε μαζί αιωνίως και παντού! (Τα αιώνια ‘είδη’ του Πλάτωνα!)
Έτσι η mīmāṃsā απορρίπτει άλλες θεωρίες που θέλουν τη γλώσσα να δημιουργείται από τον Θεό ή από ανθρώπινη επινόηση και κοινωνική σύμβαση. Η γλώσσα δεν παράγεται, δεν αλλάζει, δεν πεθαίνει. Μόνο ήχοι και σύμβολα παράγονται, αλλάζουν και καταστρέφονται.
Ομοίως ο Βέδας (veda =γνώση, αιώνια, απόκρυφη, οικουμενική) είναι αδημιούργητος apauruṣeya ‘πέρα από τον άνθρωπο’, παρότι εκφράζεται μέσω ανθρώπων.
4. Όπως καταλαβαίνει ο αναγνώστης, τέτοιες ιδέες, αναζητήσεις και συζητήσεις δεν απαντώνται στη Δύση τόσο συχνά ή εκτεταμένα. Υπάρχει ο θειϊκός λόγος στην απαρχή του Κατά Ιωάννη Ευαγγελίου (Εν αρχή ήταν ο Λόγος και ο Λόγος ήταν ο Θεός…κλπ), μα η ιδέα δεν αναπτύσσεται πουθενά.
Στην Βεδική Παράδοση η Γλώσσα vāk είναι μεγάλη δημιουργική Δύναμη, πρωταρχική και απόλυτη. Σε σχέση με αυτήν αναπτύχθηκε και υπάρχει ένας πολύ μεγάλος τομέας γλωσσικής φιλοσοφίας πέρα από το πλαίσιο της γραμματικής και της γενικότερης γλωσσολογίας ή φιλολογίας, έτσι όπως εμείς μελετάμε αυτά τα θέματα.
Η κύρια ιδέα εν συντομία είναι πως η επιθυμία για ομιλία vivakṣā προκαλεί μια έκλαμψη (sphoṭa) στη συνειδησιακή ενέργεια σε ένα επίπεδο πέρα από την κανονική μας αντίληψη. Ο sphoṭa είναι η πεμπτουσία του νοήματος και ανεγείρει ένα λεκτικό σπέρμα dhātu (ή δύο ή περισσότερα) που εκφράζει το νόημα. Αυτό τώρα εκδηλώνεται στο νου ως λέξη, φράση, σύνθετη πρόταση, και μετά εκφέρεται στην ομιλία από τον φωνητικό μηχανισμό (στόμα κλπ) ή διατυπώνεται σε γράψιμο.
Θα χρειαστεί εκτενέστερη περιγραφική ανάλυση.
