1. Το δημοφιλέστερο φιλοσοφικό σύστημα της Ινδίας είναι στη Δύση ο Γιόγκας.
Το πρώτο πράγμα που παρατηρεί κάποιος που έχει εξοικείωση με τη Βεδική Παράδοση είναι πως το όνομα “γιόγκα” στην Ελλάδα έγινε θηλυκό ενώ είναι αρσενικό “ο γιόγκας”.
Το δεύτερο πράγμα είναι πως αυτό το σύστημα παρουσιάζεται κοινώς ως σύστημα χαλάρωσης ή κάτι σαν Σουηδική γυμναστική αλλά ανατολικής προέλευσης. Αυτό ισχύει για πολλές οργανώσεις και σχολές σε πολλές χώρες στη Δύση. Αλλά σε άλλες χώρες τουλάχιστον πολλές από αυτές τις οργανώσεις φροντίζουν να εισάγουν και κάποια στοιχεία φιλοσοφίας και διαλογισμού.
Ο θαμώνας ή μαθητής ασκείται σε διάφορες στάσεις ή “ασάνες” (κι αυτό το όνομα έγινε θηλυκό από ουδέτερο āsana =στάση). Μερικές στάσεις είναι απλές κι εύκολες, άλλες εξαιρετικά δύσκολες και αφύσικες, όπως το να στέκεσαι ανάποδα στο κεφάλι σου ή στο ένα πόδι με τα χέρια τεντωμένα πλάγια ή, να κάθεσαι με τα πόδια τυλιγμένα γύρω από τον αυχένα σου. Αυτό το σύστημα λέγεται haṭha yoga.
Αναμφίβολα όλες αυτές είναι χρήσιμες ασκήσεις αλλά δεν είναι η ουσία του γιόγκα.
2. Υπάρχουν ή μάλλον υπήρχαν στη μακραίωνη ιστορία της Ινδίας πολλά συστήματα yoga.
Ο haṭha (προφέρεται “χάτχα”) είναι από τα πιο πρόσφατα και ασχολείται με τη σωματική ευρυθμία και υγεία. Παλαιότερα ενίσχυε και το «λεπτό σώμα» του νου δημιουργώντας μεγάλη ανθεκτικότητα. Δυστυχώς δεν υπάρχουν πλέον παρά ελάχιστοι δάσκαλοι με επαρκείς γνώσεις.
Άλλο σύστημα λιγότερο δημοφιλές και γνωστό είναι jñāna (προφέρεται “τζνιάνα”) yoga. Απευθύνεται περισσότερο σε ανθρώπους της διάνοιας και είναι σύστημα γνώσης (= jñāna).
Μετά είναι ο γιόγκας της αφοσίωσης bhakti-yoga (όπως παλαιότερα η κίνηση των Hare Kṛishna) με υμνωδίες και λατρευτικές πρακτικές.
Ο tantra-yoga συνδυάζει τελετές λατρείας, σωματικές ασκήσεις και σεξ – και φυσικά όπου ασκείται σήμερα δίνει έμφαση στη σεξουαλική δραστηριότητα.
Άλλο σύστημα χρησιμοποιεί φράσεις και στίχους για εκφώνηση και διαλογισμό και λέγεται mantra-yoga (προφέρεται μάν-τρα, όπως san-ta, όχι μαντρί ή χάντρα).
3. Το αρχαιότερο σύστημα και ίσως η αφετηρία για όλα τα άλλα είναι ο rāja-yoga ο βασιλικός γιόγκα του παλαιού σοφού Patañjali, για τον οποίο δεν γνωρίζουμε τίποτα άλλο.
Υπάρχει ένας γλωσσολόγος ίσως του 3ου αιώνα πκχ ονόματι Patañjali αλλά το το έργο του Mahābhāṣya, που σχολιάζει τη γραμματική του πολύ παλαιότερου Pāṇini, και το Yogasūtra “Αφορισμοί για τον Γιόγκα” δεν έχουν καμιά απολύτως συνάφεια. Δεν υπάρχουν γραμματικές αναφορές στο δεύτερο ούτε φιλοσοφικές στο πρώτο.
Το σύστημα γιόγκα είναι γνωστό και ως aṣṭāṅga (προφέρεται “ashtaanga”) “οκταμελές” διότι έχει οκτώ κύρια θέματα ή μέλη. Τα παραθέτω όπως δίνονται στο 2.29 μαζί με μετάφραση. Η σειρά δεν δείχνει διαδοχή ή προτεραιότητα αλλά οπωσδήποτε το τελευταίο μέρος samādhi προϋποθέτει αρκετή πρακτική εξάσκηση των προηγούμενων. Ο ερευνητής/μαθητής/οπαδός μπορεί να ξεκινήσει με όποιο μέλος του υποδείξει ο καθοδηγητής του και μπορεί να εφαρμόζει το 7 με το 2 ή το 6 με το 1 ή ότι άλλο.
(1) yama “εξωτερικές ρυθμίσεις” που είναι πέντε. (2) niyama “εσωτερικές ρυθμίσεις”, επίσης πέντε. (3) āsana “στάση, θέση”. (4) prāṇāyāma “ρύθμιση αναπνοής” (5) pratyāhāra “συγκράτηση αισθήσεων κι επιθυμιών”. (6) dhāraṇā “επικέντρωση και διατήρηση προσοχής”. (7) dhyāna “διαλογισμός”. (8) samādhi “συγχώνευση ή συνένωση”.
Το τελευταίο μέλος αναφέρεται στη συγχώνευση στον αληθινό Εαυτό (ή, πιο χαλαρά, στην ανάμνηση της ενότητας και αδιάλειπτης παρουσίας του).
Για τη στάση λέει μόνο πως πρέπει να είναι “σταθερή και άνετη/εύκολη”: sthira-sukham āsanam. Δεν αναφέρει τις στάσεις που χρησιμοποιούνται τόσο ευρέως σήμερα.
Οι 5 εξωτερικές ρυθμίσεις είναι: δεν βλάπτουμε· λέμε την αλήθεια· δεν κλέβουμε· δεν νοθεύουμε (ουσίες, σχέσεις και θεσμούς)· δεν επιθυμούμε ή συσσωρεύουμε. Θυμίζουν αμέσως τις 5 από τις 10 Εντολές του Μωυσή και αναγνωρίζουμε πως υπάρχουν ως κανόνες ηθικής (=καλής συμπεριφοράς) σε όλους τους πολιτισμούς. Η πνευματική ανάπτυξη, λοιπόν ξεκινά και συνεχίζει με την κοινή καλή συμπεριφορά!
Οι 5 εσωτερικές είναι: καθαρότητα σε σώμα και νου· ικανοποίηση με ό,τι παρουσιάζεται· πνευματική ασκητική· μελέτη του Εαυτού (και γραφών)· αφοσίωση στον Κύριο. Αυτές δεν είναι τόσο γνωστές, μα εκπλήσσουν ευχάριστα καθώς απαγορεύουν την εσωτερική γκρίνια, μελαγχολία και μιζέρια κι επιτάσσουν αυτοεξέταση.
Άραγε γνωρίζουν αυτές τις απλές πρακτικές όσοι επιδίδονται σε σωματικές ασκήσεις γιόγκα;
Θα επανέλθω.
