1. Ο Γνωστικισμός που οδηγεί στην Ανέλιξη μέσω Γνώσης είναι κοινός σε πολλές παραδόσεις – στην Ελλάδα, στην Ινδία.
Ο Γνωστικισμός στην Παλαιστίνη άρχισε με άγνωστους Εβραίους, ίσως εξελληνισμένους, ίσως και στη Διασπορά, ως κίνημα διαμαρτυρίας κατά και μεταρρύθμισης του αυστηρού ορθόδοξου Ιουδαϊσμού.
Αυτός πρωτοπαρουσιάζεται στους χριστιανούς αιρεσιολόγους και αρχικά στον Ειρηναίο επίσκοπο στη Λυών. Παίρνει ως αφετηρία του τον Σίμωνα Μάγο που αναφέρεται στο Πράξεις Αποστόλων 8.9-25. Οι πολλοί οπαδοί του Μάγου τον θεωρούσαν ενσάρκωση της δύναμης του Θεού. Όταν ο Πέτρος πήγε στη Σαμάρεια ήρθε σε κόντρα μαζί του και τον κατατρόπωσε.
Στην Αιτιολογία του ο Ιουστίνος Μάρτυρας επίσης αναφέρει τον Σίμωνα μα και τη σύντροφο του Ελένη (1.26 1-13), την οποία θεωρούσαν ενσάρκωση της Θεϊκής Μητέρας. Περνώντας από διάφορες ενσωματώσεις αυτή κατέληξε σε πορνείο στην Τύρο Φοινίκης όπου την αναγνώρισε ο Σίμων και την πήρε μαζί του.
Στο σύστημα του Μάγου, σύμφωνα με τον Ειρηναίο, ο Ύψιστος είχε τη σκέψη ή «έν-νοια» να δημιουργήσει αγγέλους και όμοιες δυνάμεις. Η Έννοια αποκόπηκε από τον Πατέρα και τις δημιούργησε από μόνη της. Αυτά τα όντα τώρα δημιούργησαν τον κόσμο και φυλάκισαν την Έννοια, Μητέρα των πάντων, σε ανθρώπινο σώμα. Ο νόμος και οι προφήτες της Π.Δ. προήλθαν από αυτές τις αρχικές δυνάμεις-αγγέλους. Η ενσάρκωση της Μητέρας-Έννοιας στην Ελένη είναι μια αλληγορία για την πτώση και την ακόλουθη σωτηρία της ψυχής.
Οι διάδοχοι του Μάγου, Μένανδρος και Σατορνίλος (ή Saturninus στα Λατινικά) επέφεραν, πάντα σύμφωνα με τον Ειρηναίο, σημαντικές διαφορές στο σύστημα. Ο ίδιος ο Πατέρας δημιούργησε τις (αρχ)αγγελικές δυνάμεις κι εξουσίες. Μετά επτά άγγελοι δημιούργησαν τον κόσμο και όλα όσα περιέχει. Η Έννοια παρουσιάζεται ξαφνικά στη συνέχεια. Ο Σωτήρας επίσης παρουσιάζεται αλλά δίχως υλικό σώμα, μα μοιάζοντας να έχει ανθρώπινο σώμα (=μορφή «δοκητισμού»).
Το Απόκρυφο του Ιωάννη (στη Ναγκ Χαμάντι βιβλιοθήκη, αγγλική έκδ του Robinson: The Nag Hammadi Library, 3η, 1988) θεωρείται και είναι το πιο αντιπροσωπευτικό σύγγραμμα αυτής της κατηγορίας Γνωστικών Εβραϊκών κειμένων. Εδώ αναφέρεται και ο Ιησούς ως Σωτήρας που πολεμά τους «δαίμονες του χάους» και το όλο αφήγημα εντυπωσιάζει και κρατά το ενδιαφέρον. Αλλά το κείμενο είναι μακροσκελές.
2. Όπως έγραψα σε άλλα άρθρα, τα χριστιανικά Γνωστικά που ξεχωρίζουν είναι λιγοστά: Ευαγγέλιο του Θωμά (με λόγια του Ιησού μόνο), Ευαγγέλιο της Αλήθειας, Ευαγγέλιο του Φιλίππου, Ευαγγέλιο της Μαρίας και Διάλογοι του Σωτήρα. Αυτά δεν περιέχουν καμιά αναφορά στον Σήθειο μύθο με τη πτώση της Έννοιας κλπ. Αλλά υπάρχουν κι άλλες πραγματείες με πολύ ενδιαφέρον υλικό.
Π.χ. στα Διδάγματα του Σιλβάνου βρίσκουμε την περιγραφή των τριών σωμάτων του ανθρώπου: ο νους (= πνεύμα) «που εναρμονίζεται με την εικόνα του Θεού … έχοντας την ουσία του από τον Θεό» (RNL 92. 24-5)˙ η ψυχή και το υλικό ή σαρκικό σώμα (93.21).
Ένα άλλο κείμενο, Η Τριμερής Πραγματεία μιλάει για τρεις κατηγορίες ανθρώπων που διαφέρουν ανάλογα με την ανεπτυγμένη ουσία τους: ο πνευματικός, ο ψυχικός και ο σαρκικός / υλικός / χοϊκός (118. 15.17)
Στο Ευαγγέλιο του Φιλίππου διαβάζουμε για μετενσωμάτωση: «Αν εσύ γίνεις φως, το φως θα κοινωνήσει με σένα˙ αν γίνεις κάτι ανώτερο, το ανώτερο θα αναπαύεται πάνω σου˙ αν γίνεις άλογο ή γάιδαρος ή βόδι ή σκύλος ή αρνί ή κάποιο άλλο ζώο … » (79. 1-8). Η μετενσωμάτωση αναφέρεται στο Απόκρυφον του Ιωάννη ως αναγκαία προϋπόθεση για την ανέλιξη μέσω Αυτογνωσίας (27. 8,20).
Στο Τρίμορφη Πρωτέννοια η Λαλιά, η δύναμη της Ομιλίας, εξυμνεί την έμφυτη δική της δύναμη να δημιουργεί και να γίνεται τα πάντα στον κόσμο!
3. Θα κλείσω με λίγες περικοπές από το Διάλογος του Σωτήρα το οποίο μερικοί λόγιοι τοποθετούν στον πρώτο αιώνα κχ, δηλαδή πριν από τα ΤΚΕ! Εδώ το κείμενο είναι φθαρμένο σε πολλά μέρη, αλλά βλέπουμε πως ο Σωτήρας συνομιλεί με την Μαρία (Μαγδαληνή;) τον Ματθαίο και τον Ιούδα.
Οι αγκύλες είναι αποκαταστάσεις του Robinson.
3) Ο Κύριος λέει: «Όταν φθάσει η ώρα της κατάλυσης (=θανάτου), μη φοβάστε … [Χρησιμοποιήστε] τη δύναμη της Λογικής … Εσείς με νου ενιαίο περάστε …
10) Ο Ματθαίος ρώτησε, «Κύριε όταν εγώ (…) και όταν μιλώ, ποιος είναι που … ακούει;»
Ο Κύριος- «Είναι αυτός που μιλάει που επίσης [ακούει] και είναι αυτός που βλέπει που επίσης αποκαλύπτει».
16) Και σας λέω … [αυτό που] αναζητείτε … που ρωτάτε … [είναι] μέσα σας …
30) Όποιος έχει γνωρίσει τον εαυτό του τον έχει δει σε όλα όσα παρουσιάζονται να γίνουν.
44) Αληθινά σας λέγω, ο ζωντανός θεός [είναι] μέσα σας … [κι εσείς] μέσα σε κείνον.
59) Ότι γεννιέται από την Αλήθεια δεν πεθαίνει. Πεθαίνει αυτό που γεννιέται από γυναίκα.
65-68) Ο Ματθαίος ρώτησε: «Γιατί δεν αναπαυόμαστε [ευθύς αμέσως] ;
Ο Κύριος είπε: [Θα αναπαυθείτε] όταν αφήσετε τα φορτία σας … Όταν αφήσετε τα έργα που δεν μπορούν να σας ακολουθήσουν, τότε θα αναπαυθείτε.»
73-74) Ο Ιούδας είπε: «Πες μου, Κύριε, ποια είναι η αρχή της Οδού;»
Εκείνος είπε: «Αγάπη και καλοσύνη».
4. Εδώ βλέπουμε αρκετές από τις ιδέες του χριστιανικού Γνωστικισμού. Στο (10) δίνεται η ενότητα του Εαυτού ως ομιλητή και ακροατή ταυτόχρονα. Στα χωρία (16) και (44) Η βασιλεία = θεός, είναι ήδη μέσα στον άνθρωπο.
30) Αλλά ο Εαυτός ως ουσία είναι μπροστά μας όλη την ώρα επίσης και ότι παρουσιάζεται να γίνει, πρέπει να γίνεται. Στα 65-68 διδάσκεται η απόσπαση από τη δράση.
Στο 73-74 δίνεται η αγάπη και η καλοσύνη όπως στην Κ.Δ.
5. Τώρα παραθέτω μερικά αποσπάσματα από το Ευαγγέλιο του Θωμά:
(13) Ο Ιησούς ρώτησε τους μαθητές: «Με τι μοιάζω;»… Ο Ματθαίος είπε: «Είσαι σαν ένας γνωστικός φιλόσοφος». [Αυτή η παρομοίωση θυμίζει την περιγραφή στον Ιώσηπο «ο Ιησούς, ένας άνθρωπος σοφός… και δίδασκε ανθρώπους που δέχονταν με ευχαρίστηση την αλήθεια». Επίσης την περιγραφή του Σύρου Mara Ben Sarapion που τον κατέταξε με τους φιλόσοφους Σωκράτη και Πυθαγόρα – και οι δύο στο 8. Εσωτερισμός: Ιστορικότητα του Ιησού.
(67) Όποιος γνωρίζει τα πάντα, αλλά δεν γνωρίζει τον εαυτό του, στερείται τα πάντα. [Πάλι έμφαση στην αυτογνωσία, που είναι ο μόνος αληθινός πλούτος.]
(77) Εγώ είμαι το φως υπεράνω των πάντων. Εγώ είμαι το Παν. Το Παν προήλθε από Εμένα και το Παν έρχεται σ’ Εμένα. Σκίστε ένα ξύλο – εκεί είμαι Εγώ. Σηκώστε μια πέτρα – εκεί θα βρείτε Εμένα.
[Η παρουσία του Κυρίου παντού. Λέγεται και «πανθεϊσμός».](113) Οι μαθητές ρώτησαν «Πότε θα έρθει η Βασιλεία;» Ο Ιησούς απάντησε «Δεν έρχεται με την προσδοκία. Κανένας δεν θα πει «νάτην εδώ» ή «νάτην εκεί». Αλλά η βασιλεία του Πατέρα είναι απλωμένη στη γη και οι άνθρωποι δεν τη βλέπουν». [Εδώ έχουμε μια καθαρή απόρριψη του αποκαλυπτισμού. Η βασιλεία είναι ήδη εδώ, παντού στον κόσμο, μα δεν την βλέπουμε!]
