1. Πολλοί δυτικοί ιστοριογράφοι, όπως έχω επισημάνει επαναληπτικά, και όπως άλλοι έχουν επισημάνει επίσης, θεωρούν τον Στάλιν «ρεβιζιονιστή» που βεβήλωσε το καθεστώς του Λένιν το οποίο θα οδηγούσε, αν δεν στρεβλωνόταν από τον Στάλιν, σε μια ευγενέστερη, πραγματική μορφή του σοσιαλισμού. Σε αυτή τη θεώρηση μοιάζουν να ακολουθούν τον Χρουστσόφ, που στοίβαξε στους ώμους του Στάλιν όλες τις αμαρτίες του Σοβιετικού καθεστώτος από τον θάνατο του Λένιν (Ιαν 1924) μέχρι το 1953: διότι δεν ακολούθησε ο Στάλιν «τις άγιες αρχές του λενινισμού».
Μα ο Στάλιν ήταν από πολλές απόψεις ένας πιστός και συνεπής μαθητής του Λένιν. Η απότομη, σχεδόν επαναστατική αλλαγή που επέβαλε ο Στάλιν καταργώντας το 1928 π.χ., τη Νέα Οικονομική Πολιτική του Λένιν με την οποία επιτρεπόταν κάποια ελεύθερη οικονομία με λιανικό εμπόριο, ιδιωτική περιουσία, λίγο κέρδος και παρόμοια, δεν ήταν καθόλου απόκλιση από τον Λενινισμό. Για τον Λένιν η ΝΟΠ ήταν μια τακτική υποχώρηση, αφού η κολεκτιβοποίηση ούτε προχωρούσε ούτε απέδιδε, η οποία θα διορθωνόταν. Άλλη ελευθερία δεν δόθηκε τότε. Απεναντίας, τότε άρχισε η καταδίωξη και καταπίεση των αντιφρονούντων (Ιουν 1922).
2. Ο Στάλιν, λέγεται, επέβαλε ολοκληρωτικό έλεγχο επιδιώκοντας να διαμορφώσει τις σκέψεις και συγκινήσεις των υπηκόων του. Αντίθετα, ο Λένιν ήθελε να επιτύχει την ευρύτερη αποδοχή και συμφωνία μέσω πειθούς – όπως, διατυπώθηκε δήθεν στο Τι Πρέπει να Γίνει; (1902).
Αυτό είναι αναληθέστατο. Το 1905 ο Λένιν έγραψε το Η Κομματική Οργάνωση και η Κομματική Λογοτεχνία, όπου τόνιζε την ιδέα πως η λογοτεχνία ( η τέχνη όλη) πρέπει να είναι στη φροντίδα του Κόμματος, οι συγγραφείς να είναι μέλη του Κόμματος και όλος ο τύπος να εμπίπτει στον έλεγχο των οργάνων του Κόμματος.
Στα Άπαντα 45 τόμοι (Αγγλικά) Μόσχα 1960-1970, στον τόμο 29, σ71-2 διαβάζουμε: «Βέβαια και δεν απορρίπτουμε τη βία… Μα εδώ η βία μόνη δεν οδηγεί πουθενά. Πρόσθετα στη βία… χρειαζόμαστε οργάνωση, πειθαρχία και το ηθικό βάρος του νικηφόρου προλεταριάτου, που θα υποτάξει τους μπουρζουά ειδικούς στη βούλησή του και θα τους ελκύσει στην εργασία του. Μερικοί μπορεί να πουν πως ο Λένιν προτείνει ηθική πειθώ αντί για βία! Μα είναι τρέλα να νομίζουμε πως μπορούμε να λύσουμε το πρόβλημα της οργάνωσης νέων επιστημών και τεχνολογιών στην κομμουνιστική ανάπτυξη με τη βία και μόνο!»
3. Ναι, την εποχή του Στάλιν η καταπίεση έγινε πιο ασφυκτική. Μα ήταν πια ζήτημα βαθμού και κλίμακας. Η επιχείρηση ελέγχου σκέψεων και συγκινήσεων, με τον οποίο οι ελεγχόμενοι χάνουν τον ίδιο τον προσωπικό χαρακτήρα τους, οπωσδήποτε πήρε μεγάλες διαστάσεις. Μα είχε αρχίσει επί Λένιν.
Τον Δεκέμβριο 1918, ο Λένιν προσδιόρισε ένα πρόγραμμα προπαρασκευής εγχειριδίων για την οικοδόμηση του Σοβιετικού καθεστώτος, την εσωτερική κι εξωτερική πολιτική, τους νόμους της χώρας, την κρατικοποίηση βιομηχανιών, την εργατική στρατιωτικοποίηση, τον ιμπεριαλισμό, τον κομμουνισμό κλπ.
Τον Ιούλιο 1922 άρχισε το κυνήγι αντιφρονούντων και οι απελάσεις με 120 ονόματα συμπεριλαμβανομένου του Νικολάι Μπερντάγιεφ μαρξιστή – θεολόγου – φιλοσόφου!
Ο Μαξίμ Γκόργκι ζούσε ήδη στο εξωτερικό και αρνιόταν να επιστρέψει.
Πολλοί άλλοι έφευγαν για Βερολίνο, Παρίσι και αλλού: Chagall, Kadinsky, Soutine, Diaghilev και το μπαλέτο του, οι συνθέτες Προκόφιεφ και Στραβίνσκι.
Παραδόξως, επί Στάλιν θα επανέρχονταν παραδοσιακές ελευθερίες (γάμος και οικογένεια, παιδεία, εθνικισμός-πατριωτισμός, κάποια θρησκευτικότητα κλπ.) που είχαν καταπιεστεί πολύ πιο έντονα επί Λένιν. Αλλά και ο Στάλιν επιδόθηκε στον έλεγχο της νοοτροπίας των Σοβιετικών, προωθώντας μερικές δημοσιεύσεις αγνού σταλινικού κομμουνισμού, οπως η Ιστορία του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ (Μπολσεβίκων), που ήταν στρέβλωση της Ιστορίας μα δοξολογία του σταλινικού καθεστώτος, και θα γινόταν βασικό κείμενο στη σοβιετική παιδεία (ως την αποκαθήλωση του Στάλιν το 1956).
