1. “Ευρώ ή Δραχμή” ήταν το θέμα που συζητήθηκε στο πρόγραμμα του κ. Παπαχελά Νέοι Φάκελοι, Δευτέρα 12/12/11. Η συζήτηση έγινε με τέσσερις Έλληνες καθηγητές Οικονομικών από τρία πανεπιστήμια του εξωτερικού και από την Αθήνα. Δύο καθηγητές (από Βρετανία και ΗΠΑ) υποστήριξαν τη Δραχμή και δύο (Αθήνα, Γερμανία) υποστήριξαν το Ευρώ.
Πάντα είναι αξιοπρόσεκτο και αξιοπερίεργο το ότι έγκριτοι επιστήμονες οικονομολόγοι σε σεβαστές πανεπιστημιακές έδρες κατορθώνουν να διαφωνήσουν για ένα και το αυτό ζήτημα. Αλλά, φυσικά, δεν πρέπει το γεγονός να μας εκπλήσσει αφού οι πιο ειλικρινείς οικονομολόγοι παραδέχονται πως οι θεωρίες και τα μοντέλα τους ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα. (Βλ. Μείωση Κράτους Δ, §3, στο blog μας.)
Στην πραγματικότητα, η συζήτηση εμφάνισε αρκετή στρεβλωμένη οικονομολογική επιχειρηματολογία αλλά και πολλή πολιτική. Το ερώτημα έχει ενδιαφέρον.
2. Εγώ προσωπικά, δεν το κρύβω, ευνοώ ανεπιφύλακτα την παραμονή μας στην Ευρωζώνη και φυσικά στο Ευρώ.
Όπως έχω γράψει, και θα γράψω επανειλημμένα, η κρίση στην Ελλάδα αιτιακά δεν είναι ούτε οικονομική ούτε πολιτική, όπως επιχειρηματολογούν οι πάντες, αλλά ηθική.
Το ίδιο ισχύει, βέβαια, για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Παντού υπάρχει απατεωνιά και διαφθορά. Και οι βόρειοι λαοί μπορεί να είναι κρύοι, αφιλόξενοι, σφιχτοχέρηδες και παρόμοια. Αλλά υπάρχει μια μεγάλη διαφορά.
α) Ας πάρουμε για πρώτο παράδειγμα την Ισλανδία, μια απόμερη εστία των Βάικινγκ, ξεχασμένη στις ομίχλες και καταιγίδες του βόρειου Ατλαντικού. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2010 η Βουλή συνεδρίαζε και ψήφιζε για την παραπομπή του πρώην πρωθυπουργού Γκίαρ Χάαρντε και τριών μελών της κυβέρνησης του, το κόμμα των οποίων κυβέρνησε τη χώρα με όλες τις δολιότητες της δημοκρατίας επί 19 συνεχόμενα έτη. Κατηγορούνταν πως παραμέλησαν τα καθήκοντα τους, πρόδωσαν την εμπιστοσύνη του λαού, δεν ήλεγξαν έγκαιρα τη φούσκα της επίπλαστης ευμάρειας επιτρέποντας σκοτεινές τραπεζικές δοσοληψίες κι έτσι ευθύνονταν για την απίστευτη πτώχευση της χώρας. Η δίκη ανατέθηκε σε μια Εξεταστική Επιτροπή, όχι όμως σε μέλη της Βουλής, αλλά σε έναν ανώτατο δικαστικό, τον εξωκοινοβουλευτικό συνήγορο του πολίτη, και μια Ισλανδή καθηγήτρια Οικονομολογίας από το Πανεπιστήμιο του Yale (ΗΠΑ).
Τι κάνουν οι δικοί μας επί 35 χρόνια;… Τόσα σκάνδαλα, τόσες καταγγελίες, τόσος καπνός από φήμες για παρανομίες και απάτες – και κάθε φορά οι εξεταστικές επιτροπές των βολεμένων βουλευτών καταλήγουν σε φάρσες!
“ Ένοχος δεν υπάρχει …. / κατάργησαν τα μάτια τους• τυφλοί.
Μάρτυρες δεν υπάρχουν πια, για τίποτε.”
(Σεφέρης: Τρία Κρυφά Ποιήματα – ‘Επί σκηνής’ Ε΄.)
β) Δεύτερο παράδειγμα το Βέλγιο. Παρότι διχασμένο σε δύο εθνότητες και γλώσσες, έμεινε δίχως κυβέρνηση επί ενάμιση έτος και όμως κυβερνήθηκε άριστα από τη δημόσια διοίκηση. Και όταν πια σχηματίστηκε νέα κυβέρνηση (δίχως καμμιά “νωπή λαϊκή εντολή”) αμέσως εξέδωσε “ομόλογα πατρίδας” για να καλυφθούν ορισμένες ταμειακές ανάγκες του κράτους με επιτόκιο 4%, χαμηλό σε σχέση με τις “αγορές” αλλά ικανοποιητικό για τους Βέλγους. Και το έλλειμμα υπερκαλύφθηκε με 5.7 δις ευρώ πέραν κάθε προσδοκίας.
Στην Ελλάδα, ο κομματάρχης Σαμαράς με εντυπωσιακή αναλγησία και πάθος εθισμένου θέλει εκλογές μπας και βγει μια δική του κυβέρνηση και γίνει επιτέλους πρωθυπουργός – “με νωπή λαϊκή εντολή”. Ακούει, λέει, τις εντολές της πατρίδας. Είναι η κλασική περίπτωση που αναφέρει ο Σωκράτης στον Πλατωνικό Διάλογο Φιλήβος (48Ε) του ανθρώπου που έχει την ψευδαίσθηση πως είναι ενάρετος και, πολύ περισσότερο, πάνσοφος!
Όσο για “ομόλογα πατρίδας” – η κυβέρνηση του απερίγραπτου πρωθυπουργού ΓΑΠ έφτιαξε έναν τραπεζικό λογαριασμό στον οποίο όλοι οι φιλοπάτριδες μπορούν να στέλνουν δωρεές για την αποπληρωμή του χρέους! Όταν έγινε ο μεγάλος σεισμός στην Καλαμάτα, πλούσιοι Έλληνες έκαναν γενναίες δωρεές τις οποίες η κυνικότατη κυβέρνηση κατασπατάλησε αλλού. Και όταν έσβησαν οι πελώριες πυρκαγιές στη δυτική Πελοπόννησο, πάλι πλούσιοι Έλληνες, εδώ και από το εξωτερικό (το “κεφάλαιο” που καταριούνται η κα Παπαρήγα και ο κ Τσίπρας), δώρησαν μεγάλα ποσά για τους πληγέντες τα οποία καταβρόχθισαν με την ίδια κυνικότητα νέοι κυβερνητικοί κουλοχέρηδες. (Και όμως, αν ο ΓΑΠ και οι αργόσχολοι υπουργοί του έδειχναν κάποιο ίχνος μέριμνας για τη χώρα, οι πλούσιοι Έλληνες και εδώ και στο εξωτερικό θα έσπευδαν να αποπληρώσουν το χρέος. Αλλά είναι φανερό πλέον πως όσα ποσά κι αν δοθούν στους αχόρταγους κυβερνήτες, η μαύρη τρύπα θα διευρύνεται.)
γ) Ας πάρουμε και τη γειτονική Ιταλία. Ο νέος πρωθυπουργός, Μ.Μόντι, αμέσως σχημάτισε μια ολιγομελή κυβέρνηση εξωκοινοβουλευτικών τεχνοκρατών που δεν νοιάζονται για πολιτικό κόστος και επέβαλε μέτρα λιτότητας για να αποσβέσει τις φαυλότητες του έκφυλου Μπερλουσκόνι.
Εδώ, έχουμε τώρα έναν τεχνοκράτη πρωθυπουργό και 48 (!) επαγγελματίες πολιτευτές, εκ των οποίων 42 ή 44 ήταν μέλη της ίδιας κυβέρνησης (του ΓΑΠ) που έσυρε την Ελλάδα στο χοιροστάσιο της χρεοκοπίας. Σχεδόν τίποτα από τα συμφωνηθέντα δεν έχει προχωρήσει από τον Σεπτέμβριο ως τώρα (Χριστούγεννα 2011), καθώς τα κόμματα παίζουν τα δικά τους κερδοσκοπικά παιχνίδια σαν τα funds των “αγορών”: οι κομματάρχες με τους καπεταναίους τους τη μια υποσκάπτουν τον πρωθυπουργό και την άλλη κυνηγούν κομματικά οφέλη.
Μόνο μια ολιγομελής κυβέρνηση 12-15 τεχνοκρατών υπό τον κ. Παπαδήμο ίσως να μπορέσει να επιτύχει.
Οι τρεις συγκρίσεις που μόλις κοιτάξαμε καταδείχνουν την καταθλιπτική ανεπάρκειά μας.
3. Μερικοί αναλυτές και οικονομολόγοι (π.χ. ο αμερικανός Κας Μανσόρι) λένε πως η κρίση στην Ευρωζώνη δεν έχει ξεχωριστά ή τοπικά αίτια αλλά είναι συστημική. Δεν φταίνε, δηλαδή, τα κρατικά έξοδα και τα δάνεια αλλά ένας άνισος ανταγωνισμός στο εσωτερικό της Ευρωζώνης που αποτυπώνεται στα εμπορικά ελλείμματα της περιφέρειας των νότιων χωρών. Η κρίση προκλήθηκε, με άλλα λόγια, από όλα τα μέλη της Ευρωζώνης, από κοινού. Άδικη και αναποτελεσματική, λοιπόν, είναι η λιτότητα που επιβάλλεται στις υπερχρεωμένες τώρα χώρες του Νότου.
Αν, συνεχίζει αυτή η θεώρηση, αυτά τα κράτη είχαν δικό τους νόμισμα θα μπορούσαν να το υποτιμήσουν κι έτσι δεν θα χρειαζόταν να στραφούν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και να δεχθούν την ταπεινωτική βοήθειά του – δηλ. τα δάνειά του και τα προγράμματα λιτότητας υπό την εποπτεία του.
Αφού, λοιπόν, δεν υπήρχε το όπλο της υποτίμησης για τα Κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, θα έπρεπε η ΕΚΤ (=Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα) να μπορεί να δανείζει με χαμηλά επιτόκια τα Κράτη-μέλη και όχι να τα αφήνει θύματα των “αγορών”.
4. Οπωσδήποτε, η θεώρηση αυτή περιέχει μεγάλη δόση αλήθειας. Ναι, σίγουρα, σε μεγάλο βαθμό η κρίση προκλήθηκε από ορισμένες αδυναμίες στην αρχιτεκτονική δομή της Ευρωζώνης. Κύρια και μεγαλύτερη αδυναμία ήταν και είναι (Δεκ. 2011) ο ελλιπής ρόλος της ΕΚΤ, η οποία ουσιαστικά δεν λειτουργεί ως Κεντρική Τράπεζα. Αυτό είναι, βέβαια, συνέπεια της έλλειψης Κεντρικού Υπουργείου Οικονομικών και Κεντρικής Κυβέρνησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία οφείλεται στην έλλειψη βούλησης για μια αληθινά πολιτικά ενωμένη Ευρώπη.
Η έλλειψη αληθινής βούλησης για μια πραγματικά Ενωμένη Ευρώπη, και νομισματικά και πολιτικά, φαίνεται όχι μόνο από τη στάση της Βρετανίας που αρνείται να προσχωρήσει στην Ευρωζώνη για να διαφυλάσσει έτσι τα δικά της κυριαρχικά δικαιώματα και συμφέροντα, αλλά από τη στάση πολλών άλλων χωρών στην Ευρωζώνη, που, μόλις γίνει νύξη για παραχώρηση κάποιας άποψης της εθνικής κυριαρχίας, αμέσως προβάλλουν έντονες αντιρρήσεις.
Κλασικό παράδειγμα είναι η γλώσσα. Κάθε χώρα θέλει να χρησιμοποιείται η γλώσσα της στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (και σε άλλα όργανα όπως το Eurogroup κλπ). Αυτή η πρακτική είναι μπελαλίδικη όσο και δαπανηρή με τόσους διερμηνείς και μεταφραστές. Ενώ είναι φανερό πως οι δύο μεγάλες γλώσσες είναι η Αγγλική που μιλιέται σε όλο τον κόσμο και μαθαίνεται ως δεύτερη γλώσσα και η Ισπανική που μιλιέται σε όλη τη Λατινική Αμερική και είναι κατανοητή επίσης από Πορτογάλους και Ιταλούς, σε κάποιο βαθμό.
Εφόσον δεν υπάρχει βούληση να παραμεριστούν οι περηφάνειες μας για εθνική κυριαρχία, δεν θα υπάρξει Κεντρική Κυβέρνηση, ούτε πραγματική Ευρωπαϊκή Ένωση ούτε ΕΚΤ σε πλήρη λειτουργία. Και το Ευρώ δεν θα αντέξει για πολύ.
5. Κατά τα άλλα, η θεώρηση περί συστημικής ή εγγενούς ασθένειας στην αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης που προκαλεί την κρίση ανήκει στην αδυναμία της ίδιας της Οικονομολογίας. Οικονομολόγοι πάντα διαφωνούν για κάποιο θέμα όπως ανέφερα στο §1, στην αρχή, διότι στην πραγματικότητα, εδώ κι έναν αιώνα τουλάχιστον, η Οικονομολογία δεν είναι Επιστήμη, όπως η Βιολογία ή η Φυσική, με αυστηρούς οικουμενικούς φυσικούς νόμους. (Βλ. P. Ormerod, 1994, The Death of Economics, Λονδίνο, Faber).
Ένα από τα επιχειρήματα, ή μια από τις παρατηρήσεις, που χρησιμοποιούν αυτοί που υποστηρίζουν τη συστημική ασθένεια, είναι το γεγονός πως άλλες χώρες της Ευρωζώνης επίσης έχουν μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμα (π.χ. Γερμανία, Γαλλία), αλλά δεν δέχθηκαν επίθεση από τις “αγορές”.
Όπως γνωρίζουμε τώρα, και τα γερμανικά ομόλογα δέχθηκαν επίθεση πρόσφατα και η Γαλλία και η Ολλανδία, αλλά αυτές οι επιθέσεις δεν σημείωσαν επιτυχία.
Στην επιχειρηματολογία της, η θεώρηση αυτή χρησιμοποιεί επίσης τον διαχωρισμό μεταξύ εύρωστου Βορρά και ασθενούς Νότου, ή ισχυρού Κέντρου και αδύναμης Περιφέρειας. Αλλά τέτοιοι διαχωρισμοί δεν αποτυπώνουν την πραγματικότητα. Η Ιρλανδία δεν είναι χώρα του νότου, ούτε η Ουγγαρία και η Ρουμανία, που επίσης πέρασαν από την κρίση της χρεοκοπίας. Από την άλλη, χώρες όπως η Σουηδία και η Φινλανδία σαφώς ανήκουν στη βορινή περιφέρεια, χωρίς να δείχνουν τις αδυναμίες που έχουν χώρες στη νότια περιφέρεια.
Όσες ελλείψεις και παραλείψεις και αν παρατηρούνται στη δομή της Ευρωζώνης ή της Ευρωπαϊκής Ένωσης γενικότερα, δεν μπορεί να αγνοηθεί το γεγονός ότι όλες οι χώρες σε κρίση είχαν επιδοθεί σε ξέφρενη (υπερ-)κατανάλωση, σε αυξημένες δημόσιες δαπάνες και (υπερ-)δανεισμούς (συν διάφορες χρηματοπιστωτικές και άλλες ατασθαλίες).
Ας δεχθούμε πως το έλλειμμα στο εμπορικό ισοζύγιο (πολλές εισαγωγές, λίγες εξαγωγές) καθώς και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας λόγω ακριβής και αναποτελεσματικής παραγωγής είναι η κύρια αιτία που δημιούργησε το μαλακό υπογάστριο της οικονομίας για τις κερδοσκοπικές επιθέσεις. Σίγουρα, όμως, δεν ευθύνονται άλλες χώρες. Ανεξάρτητες κι εθνικά κυρίαρχες είναι οι χώρες σε κρίση (Ελλάς, Ιταλία, Πορτογαλία κλπ) με αυτεξούσιες κυβερνήσεις. Μόνες τους επέλεξαν να κάνουν πολλές εισαγωγές ενώ δεν είχαν ικανή ανταγωνιστική παραγωγή για εξαγωγές (αυτό σίγουρα δεν ισχύει για την Ιταλία) κι έτσι δανείζονταν για να πληρώσουν τους υπολογιστές, τις τηλεοράσεις, τα αυτοκίνητα, κινητά, ψυγεία και τόσα άλλα (πολυτελή) αγαθά.
Ούτε είναι λογικό επιχείρημα να λέγεται πως οικονομικά ισχυρότερες χώρες δεν έπρεπε να δανείζουν σε τέτοια έκταση τα κράτη που είναι τώρα σε κρίση. Οι “αγορές” δεν είναι περιορισμένες και αν μια χώρα ή επενδυτική επιχείρηση δεν δώσει το επιθυμητό δάνειο, θα το δώσει κάποια άλλη. Οι αγορές σταματούν τη δανειοδότηση μόνο όταν η οσμή της χρεοκοπίας γίνει αισθητή.
6. Μια παρεμφερής ιδέα που αερίζεται από δικούς μας αναλυτές, δημοσιογράφους, παρουσιαστές και άλλους, και βέβαια συνδέεται με την ενοχοποίηση των ισχυρών ευρωπαϊκών οικονομιών, είναι πως θα έπρεπε αυτές οι χώρες να επιδεικνύουν συμπόνοια και αλληλεγγύη παράλληλα με την αυστηρότητα.
Πού βρίσκονταν όλοι αυτοί οι καλοί Χριστιανοί όταν οι Ευρωπαίοι μας έδωσαν σε επιδοτήσεις τα τελευταία 30 χρόνια γύρω στα 360 εκμ ευρώ; Και τι τα κάναμε όλα αυτά τα χρήματα;
Με άλλα, πιο απλά λόγια και χωρίς συναισθηματικό καμουφλάρισμα, μας λένε αυτοί οι αισθηματίες πως άσωτες χώρες όπως η Ελλάς, με κυβερνήσεις απατεώνων και κλεφτών, θα πρέπει να δέχονται βοήθεια στο διηνεκές για να συνεχίσουν το παρανοϊκό πάρτι τους!
Άλλοι πάλι ρίχνουν έξαφνα στη συζήτηση την ορθότατη ελληνική διεκδίκηση αποζημιώσεων για τις Ναζιστικές καταστροφές στην περίοδο πολέμου και κατοχής (1939-44) ή για τις δικές μας εισαγωγές προϊόντων της γερμανικής βαριάς βιομηχανίας, υποβρύχια κλπ. Τέτοια επιχειρήματα είναι άσχετα. Για το πρώτο, η κυβέρνηση, ή άλλος οργανισμός ας αποταθεί στο Διεθνές ή Ευρωπαϊκό Δικαστήριο απαιτώντας δικαιοσύνη. Το δεύτερο είναι σκέτη ανοησία: διότι εμείς κάνουμε τις αγορές κι εμείς επίσης κάνουμε ορισμένες εξαγωγές στη Γερμανία ενώ χιλιάδες Γερμανοί έρχονται στην Ελλάδα για τουρισμό.
Είναι προφανές πως δεν ντρεπόμαστε πια καθόλου.
Γι’ αυτό συνεχίζουμε να εξαπατάμε τους Ευρωπαίους Εταίρους μας με ψευδείς στατιστικές και υποσχέσεις που δεν τηρούμε – δίχως μπέσα ή φιλότιμο, δίχως συμπόνοια ή αλληλεγγύη.
7. Η υποτίμηση του εθνικού νομίσματος είναι οπωσδήποτε μια λύση σε διάφορα προβλήματα, όχι μόνο στο ελλειμματικό εμπορικό ισοζύγιο. Αλλά σίγουρα είναι προσωρινή; και ποια είναι η επίδρασή της;
Έχουμε λοιπόν τη Δραχμή και την υποτιμάμε κατά 40% ή 45%. Όλοι θα φτωχύνουμε κατά 40% ή 45%.
Με την υποτίμηση, ναι τα προϊόντα μας θα γίνουν πιο ανταγωνιστικά και θα κάνουμε μεγαλύτερες εξαγωγές. Λαχανικά, λάδι, φρούτα και… φέτα, ίσως.
Ναι, θα έχουμε πιο πολλούς τουρίστες, ίσως, οι οποίοι, μας βρίσκουν τώρα φθηνότερους και μας αφήνουν το πολύτιμο συνάλλαγμά τους.
Συγχρόνως όμως τα είδη πρώτης ανάγκης και πολυτελείας από το εξωτερικό θα γίνουν “υπερ-πολυτελείας”. Το πετρέλαιο θα ακριβύνει ανάλογα καθώς και η βενζίνη και όλα τα προϊόντα του. Με ακριβότερη βενζίνη και πετρέλαιο και ακριβότερα αυτοκίνητα, θα ακριβύνουν τα μεταφορικά και συνεπώς όλα τα εισαγόμενα προϊόντα. Και δυστυχώς εισάγουμε και κρέας και σιτηρά οπότε και τα εστιατόρια και τα πιτσάδικα θα γίνουν ακριβότερα και κατ’ επέκταση… τα πάντα! Γι’ αυτό θα φτωχύνουμε γενικά.
Αλλά θα ακριβύνουν και τα εγχώρια προϊόντα λόγω των αυξημένων μεταφορικών. Ο πολύς κόσμος θα έχει μεγάλη δυσκολία, ή δεν θα μπορεί να αγοράσει ούτε ντομάτες και ελιές.
Και καλά να έχουμε μόνο μια υποτίμηση. Αν χρειαστεί και δεύτερη και τρίτη – όπως έγινε στην Αργεντινή μετά τον πόλεμο με τη Βρετανία για τα νησιά Φόκλαντ;… Η τελευταία υποτίμηση στην Αργεντινή έγινε τον Ιανουάριο 2002 κατά 75% (και όπως βλέπετε, γράφοντας για υποτίμηση της Δραχμής 40% είμαι εξωπραγματικά αισιόδοξος). Το κατά κεφαλή εισόδημα έπεσε από 8500 δολάρια το 1998 σε 2800 το 2002! Το 2003 έξι στους δέκα Αργεντινούς ζούσαν κάτω από το όριο της φτώχειας.
Σε τι διαφέρει μια τέτοια κατάσταση από τη λιτότητα που φέρνουν οι μειώσεις μισθών και συντάξεων και οι περικοπές δημοσίων υπηρεσιών;
Σε κάτι. Είναι τρισχειρότερη.
8. Οι αριστεροί της κας Παπαρήγα και του κ. Τσίπρα, όλοι προτιμούν αυτή την εξαθλίωση, διότι νομίζουν πως έτσι θα κερδίσουν τον λαό, και ίσως γίνει μια επανάσταση των προλετάριων με σταλινική σκληρότητα. Είναι πιθανόν να συμβεί κάτι τέτοιο, αλλά είναι πιο πιθανό να έρθει ένας εξίσου σκληρός στρατιωτικός ολοκληρωτισμός.
Έχοντας τώρα το ανεξάρτητο εθνικό νόμισμα της Δραχμής, η όποια κυβέρνηση θα μπορέσει να εκτυπώσει όσο νωπό χρήμα θέλει, αφού βέβαια κάνει στάση πληρωμών αποκηρύσσοντας όλα τα χρέη.
Η όποια νέα κυβέρνηση θα δώσει πιθανώς γενναίες αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις, αλλά επίσης θα διορίσει στο δημόσιο τους δικούς της ευνοούμενους – απολύοντας πολλούς από τους παλαιούς υπαλλήλους. Αλλά παρά τις αυξήσεις, αγαθά (και υπηρεσίες) θα ακριβύνουν και θα είναι πιο δυσπρόσιτα. Και όσο περισσότερο νωπό χρήμα εκτυπώνεται τόσο λιγότερη αξία θα έχει σε σύγκριση με ξένα συναλλάγματα.
Όλοι όσοι έστειλαν τα χρήματα τους σε καταθέσεις στο εξωτερικό (και είναι πολλά δισεκατομμύρια), θα τα φέρουν πίσω μετά αφού γίνει μια υποτίμηση (πιο κοντά στο 60% παρά στο 40%) και θα αρχίσουν να αγοράζουν πάμφθηνα τώρα ακίνητα, βιομηχανίες, εμπορικά, ξενοδοχεία και όποιες άλλες επιχειρήσεις επιθυμούν.
Το ίδιο θα κάνουν και οι μη-Έλληνες Ευρωπαίοι. Πάμφθηνα.
Στις νέες συνθήκες θα υπάρχουν περισσότεροι πραγματικά φτωχοί και η φτώχεια θα είναι πραγματικά περισσότερη.
Θα υπάρξει άραγε ανάκαμψη, όπως, λόγου χάρη, έγινε στην Αργεντινή δύο χρόνια μετά την πλήρη κατάρρευση της το 2002;…
Αμφιβάλλω. Η Αργεντινή είναι χώρα πλούσια σε φυσικούς πόρους. Έχει απέραντες εύφορες πεδιάδες για βοσκοτόπια αγελάδων και για καλλιέργειες δημητριακών, οσπρίων (κυρίως σόγια) και άλλων προϊόντων. Έχει επίσης πολλές αρκετά ανεπτυγμένες βιομηχανίες. Τέλος, έχει αυτάρκεια και ο λαός της ήθελε να μάθει από το πάθημά του και μοιάζει να έμαθε μερικά πράγματα. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν μπορεί να ξανα-γλιστρήσει.
Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά. Υπάρχει έντονος ατομικισμός και αλαλάζουσα αλαζονεία – κοινώς “μαγκιά”. Η μεγάλη κεντροδεξιά παράταξη (ΝΔ, ΠΑΣΟΚ) επιδόθηκε και παραμένει σε μια ατελέσφορη αντιπαλότητα κομματική, όχι ιδεολογική, για την ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και για τη νομή της εξουσίας. (Ξανακοιτάξτε τις τρεις συγκρίσεις στο §2!)
Δεν έχουμε αυτάρκεια, ούτε αξιόλογες βιομηχανίες ή εμπορικούς οίκους. Έχουμε πολλά αξιοθέατα με ισχυρούς πόλους έλξης, όπως την Ακρόπολη και μοναστήρια. Έχουμε πολλές τουριστικές εγκαταστάσεις (αλλά λίγες καλής ποιότητας). Έχουμε και αιολική και ηλιακή ενέργεια – αλλά στην εφαρμογή τεχνολογίας είμαστε περίπου 30 χρόνια πίσω από την προηγμένη Ευρώπη. Και αν ακόμα υπάρχει πετρέλαιο και άλλα ορυκτά πλούτη, θα περάσουν πολλά χρόνια ωσότου αυτά αξιοποιηθούν.
Μετά, και αυτό είναι το χειρότερο, ούτε οι πολιτευτές μας, ούτε οι πλείστες πλούσιες οικογένειες (εκτός αυτών με κάποια παράδοση ευπατρίδων), ούτε οι μεγάλες μάζες θέλουν να μάθουν και να αλλάξουν προς το καλύτερο. “Το καλύτερο” είναι για τους πολλούς ξέφρενη διασκέδαση, όχι ζωή με μέτρο και μέριμνα για το σύνολο.
Μετά, στην πλειοψηφία μας, κάθε Έλληνας και “ξερόλας”.
9. Η ορθή επιλογή για το μέλλον μας είναι η Ευρωζώνη με όλες τις ατέλειες και δυσκολίες της. Ας χάσουμε κάτι από την εθνική κυριαρχία μας και τη (διεφθαρμένη) δημοκρατία μας. Και που τις έχουμε, τι κατορθώσαμε άλλο από το να κορδωνόμαστε σαν γαλοπούλες πριν τη σφαγή;
Τα κατώτερα και φτωχότερα στρώματα του λαού είναι προσκολλημένα στα πολιτικά κόμματα τους και παπαγαλίζουν τα συνθήματά τους, αλλά δεν καταλαβαίνουν ούτε θέλουν να καταλάβουν τι συμβαίνει και τι διακυβεύεται. Από τους υπόλοιπους, οι περισσότεροι ενδιαφέρονται μόνο για τη δική τους καλοπέραση. Έτσι, σε τελευταία ανάλυση, αφού οι πολιτικοί που ηγούνται και διαχειρίζονται τα κοινά είναι τέτοιοι που είναι, δεν θα κάνει διαφορά το νόμισμα (Ευρώ ή Δραχμή) και η έξοδος ή παραμονή μας στην Ευρωζώνη.
Αλλά με τους Ευρωπαίους υπάρχει μια δυνατότητα σοβαρής βελτίωσης. Μπορεί μέσω κάποιας αργόρυθμης αλλά αναπόφευκτης όσμωσης και γόνιμης τεχνογνωσίας ανθρώπων σαν τον Ράιχενμπαχ και τους βοηθούς του να μάθουμε κάποιες ωφέλιμες συμπεριφορές, να συγχρονιστούμε κάπως με τους πιο οργανωμένους Ευρωπαίους και να κατορθώσουμε να αυτοκυβερνιώμαστε. Ίσως.
Με πολύ λιγότερη ανηθικότητα. Για το καλό όλων μας και, κυρίως, της νέας γενιάς.
Ίσως.
