1. Στη Σανσκριτική υπάρχουν δυο λέξεις για “φίλος” mitra και sakhi και “φιλία” είναι maitrī και sakhya.
Στην Bhagavad Gīta “Άσμα του Μεγαλόχαρου” λέγεται πως φιλία δείχνει/εκφράζει (maitra) εκείνος που δεν νιώθει μίσος για κανένα ον, μόνο έλεος, δεν διεκδικεί τίποτα και δεν έχει εγωισμό (12.13).
Σε έναν ύμνο στον Rig Veda λέγεται πως δύο φίλοι sakhāyā είναι σύντροφοι ενωμένοι sayujā στο ίδιο περιβάλλον (1.164.20).
Αυτή η στροφή αναφέρεται σε δυο πουλιά που φωλιάζουν στο ίδιο δέντρο ενωμένα με φιλία κι επαναλαμβάνεται σε πολλά μεταγενέστερα κείμενα (Muṇḍaka Upaniṣat, 3.1 και Śvetāśvātara Upaniṣat 4.6). Είναι η αρχέτυπη εικόνα του ενσαρκωμένου εαυτού που απολαμβάνει εμπειρίες και του αληθινού Εαυτού που παρατηρεί αμέτοχος.
Σε άλλα σημεία των Ιερών Κειμένων λέγεται ποικιλότροπα πως ο αληθινός φίλος σου είναι ο οικουμενικός Εαυτός σου (π.χ. Bṛhadāraṇyaka Up. 2.1.11).
2. Όπως καταλαβαίνουμε, τέτοια φιλία είναι μια υψηλή πνευματική ιδιότητα που ανήκει στην Αγιοσύνη (στη θρησκεία) ή την Αυτοσυνειδησία (στη Φιλοσοφία-ψυχολογία).
Ευτυχώς για μας τους κοινούς θνητούς υπάρχουν διατυπώσεις και για τη φιλία όπως την εμπειρόμαστε στο δικό μας επίπεδο. Οι διατυπώσεις αυτές βρίσκονται ως επί το πλείστον στην επιστήμη της πολιτικής (nīti-śāstra) που, φυσικά, συμπεριλαμβάνει την Ηθική, με το πλέγμα σχέσεων, διαθέσεων και συμπεριφορών στην κοινωνία.
Η πολιτική nīti-śāstra θεωρείται Upaveda (=βοηθητικός βέδας) ή vidyā “επιστήμη” και περιέχει οδηγίες για ηγεμόνες και κυβερνήτες για ορθό και δίκαιο τρόπο διακυβέρνησης και νομοθεσίας. Μα δίνει οδηγίες και για τη σωστή συμπεριφορά των πολιτών.
Οδηγίες για το πώς να συμπεριφέρονται ορθά οι πολίτες στο κοινωνικό περιβάλλον δίνονται και στα gṛhya-sūtra και samayācāra-sūtra, δηλαδή κανόνες για την οικιακή ζωή (gṛhya) και τη γενική, κοινωνική συμπεριφορά samaya-ācāra.
3. Υπάρχουν πολλές διατυπώσεις στην παράδοση Nīti-śāstra.
Πρώτα ένας ορισμός του φίλου mitra:
ahitāt pratiśedhaś-ca hite ca-anupravartanam;
vyasane ca-aparityāgas trividhaṃ mitralakṣaṇam.
Τρίπτυχος είναι ο χαρακτήρας του φίλου: συγκρατεί [τον φίλο] από το ανώφελο· τον ενθαρρύνει ακολουθώντας τον στο ωφέλιμο· δεν τον εγκαταλείπει στη συμφορά.
Δεν είναι μόνο σταθερός στη στήριξη, με άλλα λόγια, μα εμποδίζει (όσο μπορεί) την κίνηση προς το βλαβερό και, πιο σημαντικό, ενθαρρύνει την κίνηση προς το ωφέλιμο.
Μια άλλη στροφή εγκωμιάζει τον φίλο:
śokatrāṇaṃ bhayatrāṇaṃ prītiviśvasabhājanam;
kena ratnam idaṃ mitraṃ jātyakṣaradvayam.
Οι δυο συλλαβές mi και tra δείχνουν παρηγοριά στη θλίψη, προστασία στον φόβο, ως ένας φορέας [mi-tra = φίλος] αγάπης και αξιοπιστίας. Με ποιον τρόπο παρουσιάστηκε αυτό το κόσμημα [φιλίας];
4. Μια άλλη στροφή δίνει μια λαϊκή “προσγειωμένη” εξήγηση για τη φιλία.
na kaścit kasyacin-mitraṃ na kaścit kasyacid ripuḥ;
kāraṇād eva jāyante mitrāṇi ripavas tathā.
[vyavahāreṇa jāyante mitrāṇi ripavas tathā.]Κανείς [εκ φύσεως] δεν είναι φίλος ή εχθρός κάποιου άλλου. Φίλοι κι εχθροί δημιουργούνται από κάποια αιτία.
[Λόγω κοινής συμπεριφοράς γίνονται οι φίλοι και οι εχθροί.]Αυτή η εξήγηση δίνεται κι έτσι φαίνεται στη γενική μας εμπειρία. Τέτοιες σχέσεις δημιουργούνται λόγω περιβάλλοντος, συνεχούς συναναστροφής, συμφωνίας ή διαφοράς χαρακτήρων, επιδιώξεων και γενικού τρόπου ζωής.
Μα και αυτή η κοινή φιλία θα πρέπει να είναι μια αντανάκλαση εκείνης της ανώτερης ιδιότητας που αναφέραμε στο τμήμα §1.
