1. Η Κίνα είναι γνωστή ως «Μέση χώρα» διότι στη μακραίωνη παράδοσή τους – εκτός από ορισμένους αυτοκράτορες και βέβαια του Μάο του 20ου αιώνα – οι Κινέζοι απεχθάνονται τα άκρα και τις υπερβολές. Πάντα πίστευαν και ακολουθούσαν μετριοπάθεια κι εγκράτεια.
Όπως στον Αριστοτέλη, έτσι και στον κύριο κορμό της κινεζικής στόχασης τονιζόταν η «μέση οδός». Ο Κομφούκιος έγραψε: «Ο άριστος… ποτέ δεν βγαίνει από τα όρια… Το Σταθερό Μέσο – τι υψηλή αρετή. Λιγοστοί άνθρωποι, όμως, την εκδηλώνουν εδώ και πολλά χρόνια» (Ανάλεκτα σ 27,29). Μα η διατύπωση του δείχνει πως και άλλοι νωρίτερα, όπως ο Λάο Τσε, δίδαξαν τη «Μέση Οδό» που συμμορφώνεται με τη φυσική ροή των πραγμάτων.
Ακόμα νωρίτερα, οι 5 Παλαιοί Βασιλείς, μυθικές φυσιογνωμίες (Κίτρινος Αυτοκράτορας, Zhuanxu, Ku, Yao, Shu), όχι μόνο με λόγια μα κυρίως με τη συμπεριφορά τους εκδήλωναν το Σταθερό Μέσο κι έβαλαν τα θεμέλια του πολιτισμού – που όμως αργότερα εκφυλίστηκε.
2. Γενικά οι λόγιοι στη Δύση συμφωνούν με τη χρονολόγηση του Κομφούκιου 551-479 πκε στο τελευταίο μισό της Δυναστείας Zhou.
Γεννήθηκε στο φεουδαρχικό κρατίδιο Λου (=σύγχρονη Περιφέρεια Shandong) μα έμεινε ορφανός στα 3 του και γρήγορα αναγκάστηκε να μάθει πολλές τέχνες για να επιβιώσει διότι μεγάλωσε σε φτώχεια, παρότι ανήκε στην τάξη shi, ανάμεσα στην αριστοκρατία και την κατώτερη των κοινών ανθρώπων.
Στα 19 παντρεύτηκε και μετά από ένα έτος απέκτησε τον γιο του Λι και αργότερα μια κόρη (μια άλλη πέθανε μικρή). Υπηρέτησε σε χαμηλές δημόσιες θέσεις (αποθηκάριος, λογιστής) και φροντιστής αλόγων και προβάτων. Στα 23 του έχασε τη μητέρα του.
Από τα 15 είχε αρχίσει να μελετά εντατικά («Στα 15 μου κυριεύτηκα από τη λαχτάρα να μελετήσω» Ανάλεκτα 9.6) και επιδόθηκε με νέο ζήλο καθώς πενθούσε τη μητέρα του για 3 χρόνια.
Μετά ο ίδιος δίδασκε και με τα μαθήματά του απέκτησε φήμη και διασυνδέσεις με αριστοκρατικούς κύκλους.
3. Στη συνέχεια παραθέτω μια μικρή επιλογή από τα λόγια του Κομφούκιου στα Ανάλεκτα που έχει 20 κεφάλαια. Υπάρχει μια μετάφραση από το Κινεζικό απευθείας στα Ελληνικά του Σωτήρη Χαλικιά (2001 Ίνδικτος, 2016 Το Βήμα) μα έχω συμβουλευτεί και αγγλικές μεταφράσεις. Τα εδάφια δίνουν μια αντιπροσωπευτική εικόνα της διδασκαλίας του: οι αριθμοί είναι κεφάλαιο και εδάφιο.
2.1: Όσοι σέβονται γονείς και αδέλφια σπάνια δεν υπακούν τους ανώτερους. Δεν έχει συμβεί ποτέ κάποιος που δεν απειθεί να στασιάσει. Ο άριστος φροντίζει τη ρίζα να εδραιωθεί για να ανοίξει η Οδός. Ο σεβασμός προς γονείς και αδέλφια είναι η ρίζα της ανώτερης ανθρωπιάς.
2.19: Αν εξυψώνεις τους δίκαιους πάνω από τους πονηρούς, ο λαός σε υποστηρίζει. Αν εξυψώνεις τους πονηρούς πάνω από τους δίκαιους, δεν σε υποστηρίζει.
4.11: Ο άριστος συλλογίζεται την αρετή, ο κατώτερος την περιουσία του. Ο άριστος το δίκαιο, ο κατώτερος την εύνοια.
7.10: Αν με καλέσουν θα υπηρετήσω, αν με αγνοήσουν θα παραμείνω αφανής.
7.25: Όταν το τιποτένιο προσποιείται πως είναι το Παν· το άδειο πως είναι Πληρότητα· και η ένδεια πως είναι αφθονία: τότε είναι δύσκολο να υπάρξει άνθρωπος με σταθερότητα.
8.4: Τρία πράγματα φροντίζει ο άριστος: οι κινήσεις και οι τρόποι του δίχως καθόλου βία και αλαζονεία· η όψη του να εκφράζει όσο γίνεται την ειλικρίνειά του· τα λόγια και ο τόνος του μακριά από χυδαιότητα και ψευτιά.
11.24: Όσοι θεωρούνται μεγάλοι υπουργοί, υπηρετούν τον ηγεμόνα τους ακολουθώντας την Οδό [της αρετής]. Αν δεν μπορούν, παραιτούνται.
12.2: Ότι δεν επιθυμείς εσύ δεν το επιβάλεις στους άλλους. Τότε δεν υπάρχει δυσαρέσκεια στη χώρα ούτε και στο σπίτι.
12.19: Για να κυβερνήσετε ορθά, αν οι επιθυμίες σας είναι ενάρετες, ο λαός θα είναι ενάρετος. Η αρετή του κυβερνήτη είναι σαν το άνεμο. Η αρετή των απλών ανθρώπων σαν το χορτάρι: όταν φυσά ο άνεμος το χορτάρι σκύβει.
13.17: Για ορθή κυβέρνηση – μη βιάζεσαι και μην αποβλέπεις σε μικρά οφέλη. Αν βιάζεσαι, δεν πετυχαίνεις τον στόχο. Αν στοχεύεις σε μικρά οφέλη, δεν θα πετύχεις στις μεγάλες υποθέσεις.
14.25: Παλιά οι άνθρωποι μελετούσαν να βελτιώσουν τον χαρακτήρα τους. Σήμερα μελετούν για να εντυπωσιάζουν τους άλλους.
14.30: Τριπλή είναι η Οδός της Αριστείας. Ως άριστος ένας δεν ξέρει από ανησυχία· ως σοφός, δε ξέρει από σύγχυση και ως γενναίος δεν ξέρει από φόβο.
16.8: Ο άριστος νοιώθει δέος για τρία πράγματα: για την Ουράνια εντολή· για τους ένδοξους· για τα λόγια των σοφών. Ο κατώτερος δεν νοιώθει δέος: παραγνωρίζει την Ουράνια εντολή· λοιδορεί τους ενδόξους· χλευάζει τους λόγους των σοφών.
17.6: Να οι 5 αρετές: σεβασμός, γενναιοδωρία, ειλικρίνεια, οξυδέρκεια, συμπόνια. Ως σεβαστικός δεν ταπεινώνεσαι. Ως γενναιόδωρος κερδίζεις το πλήθος. Ως ειλικρινής, οι άλλοι σε εμπιστεύονται. Ως οξυδερκής πετυχαίνεις πολλά. Ως συμπονετικός, ελκύεις πολλούς στην υπηρεσία σου.
20.8: Ποια είναι τα 5 αγαθά; Ο άριστος κυβερνήτης είναι σπλαχνικός, μα όχι σπάταλος· επιβάλλει εργασίες μα δεν προκαλεί οργή· επιθυμεί μα δεν είναι λαίμαργος· είναι υπερήφανος μα όχι αλαζόνας· επιβάλλεται μα δίχως αγριότητα.
