Η γλώσσα δεν είναι απαραίτητη για τη γνώση, όπως πιστεύεται σχεδόν οικουμενικά. Παρότι δεν είναι καθόλου κοινό φαινόμενο, ιδίως για γνώση του υλικού κόσμου που μας περιβάλλει, ωστόσο μπορούμε να έχουμε γνώση δίχως τη χρήση λεκτικών συνδυασμών στον νου μας. Και αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κάθε άνθρωπος με πολύ λίγη προσπάθεια.
Ως παράδειγμα για την ευρέως εξαπλωμένη γνώμη, πως η γνώση χρειάζεται την επένδυση στη γλώσσα, παίρνω μερικές διατυπώσεις του Ludwig Wittgenstein στο Tractatus Logico-Philosophicus ‘Λογικο-Φιλοσοφική Πραγματεία’ (τίτλος που παραπέμπει στο έργο ‘Tractatus Theologico-Politicus ‘Θεολογικο-Πολιτική Πραγματεία’ του Μπαρούχ Σπινόζα, στον 17ο αιώνα. Παραθέτω μερικούς σχετικούς αφορισμούς του Βιτγκενστάιν:
3. Μια σκέψη είναι λογική εικόνα γεγονότων.
4. Μια σκέψη είναι μια πρόταση νοηματική.
5. Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου.
6.4 Όλες οι προτάσεις είναι ισότιμες.
6.52-6.53 Δεν υπάρχει αυτό που δεν λέγεται με λόγια· αυτό δεικνύεται όντας το μυστικό στοιχείο (= das Mystische, όπου ανήκουν ηθική, μεταφυσική κ.λπ.).
7. Για όσα δεν μπορεί να μιλάει κανείς, γι’ αυτά πρέπει να σωπαίνει.
Ο 5ος αφορισμός είναι πασίγνωστος και χρησιμοποιείται από πολλούς! Μα ήδη στο 3 μιλάει για «εικόνα» (Γερμ Bild: Das logische Bild der Tataschen ist der Gedanke – κι επαναλαμβάνει τη λέξη και στη συνέχεια!). Οπότε η σκέψη μπορεί να μην είναι γλωσσική, δηλ. λεκτική, ως συνήθως.
Οπότε τα όρια του κόσμου του δεν χαράζονται από τα όρια της γλώσσας! Και κακώς διάφοροι στοχαστές παραθέτουν ως αυθεντία τον 5ο αφορισμό.
Μα υπάρχει και η πρακτική εμπειρία, όπως είδαμε στο 765. Φιλοσοφία: Γλώσσα και νους (4), τμήμα §3. Το παραθέτω ολόκληρο ως μια άμεση πειραματική άσκηση.
Αυτήν τη στιγμή κοιτάς μια οθόνη. Πολύ πιθανόν ο νους σου να λέει «οθόνη». Μα στην πραγματικότητα, καθώς την κοιτά, γνωρίζει πως είναι «οθόνη» και δεν χρειάζεται να επαναλαμβάνει τη λέξη-σύμβολο! Υπάρχει σίγουρη και σταθερή η λεκτικά αδιατύπωτη, η αμίλητη, γνώση του αντικειμένου της οθόνης άμεσα!
Τώρα κοίτα το χέρι σου. Η ματιά σου πάει στο χέρι σου άμεσα, αυτόματα, δίχως λεκτική εντολή – «Μάτια ψάξτε, βρείτε και κοιτάξτε το χέρι μου!». Και μόλις το δεις, ξέρεις πως είναι χέρι, το χέρι σου! Μπορεί ο νους να ψιθυρίζει τώρα διάφορα, μα μόνο διότι έτσι έχει συνηθίσει.
Μα εσύ ξέρεις τώρα, αν δεν το είχες επισημάνει νωρίτερα, πως ο νους κινείται και λειτουργεί σε ένα βαθύτερο, ανώτερο, λεπτότερο, άλαλο επίπεδο δίχως λέξεις!
Είναι το σιωπηλό επίπεδο νοουμένων, εννοιών. Και αυτό είναι κοινό σε όλες τις γλώσσες, σε όλους τους νόες! Μα έχουμε συνηθίσει στην ηχηρή έκφραση και δεν εμπιστευόμαστε την άλαλη γνώση!
Ο Βιτγκενστάιν, όπως σχεδόν κάθε πανεπιστημιακός, εκκολάπτει θεωρίες χωρίς όμως να κάνει λίγη αυτό-εξέταση, λίγη πρακτική παρατήρηση της λειτουργίας του νου του.
Η δυσκολία έγκειται αφενός στη συνήθεια και αφετέρου στο ότι δεν έχουμε μάθει να μένουμε στο σιωπηλό επίπεδο που δεν χρησιμοποιεί λέξεις και προτάσεις, μα έχει άμεση αμίλητη γνώση.
Η αλήθεια είναι σιωπηλή. Η αλήθεια δεν έρχεται με λέξεις. Είναι κάτι που απλά γνωρίζω: είναι κάτι που μπορώ να αισθάνομαι δίχως λέξεις – και λέγεται σιωπηλή γνώση.
Και τώρα έχουμε το ερώτημα – Πώς αποκτούμε συχνότερη και διαρκέστερη πρόσβαση στην άλαλη γνώση και πίστη σ’ εκείνη;
