1. Είναι καιρός να κοιτάξουμε ξανά εκτένεστερα τη βεδική θεώρηση της Γλώσσας.
Ως τις αρχές του 20ού αιώνα, οπότε και αρκετοί Ινδοί γλωσσολόγοι απορρόφησαν τις πανεπιστημιακές πρακτικές της Δύσης, η παραδοσιακή βεδική Γλωσσολογία θεωρούσε τη δύναμη του Λόγου μεγάλη θεά – η Vāk, Λαλιά, η δημιουργική δύναμη śakti (προφ. shakti) του Δημιουργού.
Αυτή η δύναμη λέγεται να είναι γνώση, σοφία ή νοημοσύνη και είναι η ίδια η φύση του Απολύτου από την οποία παράγονται τα πάντα με τη βούληση Του. Υπάρχουν πολλοί όροι μα παίρνω μόνο, την ονομασία veda ‘γνώση’, που δίνει και τη ‘Βεδική Παράδοση’ (δηλαδή ‘παράδοση γνώσης’). Ένας άλλος χρήσιμος όρος είναι śabda (προφ shabda) ‘ήχος, λέξη, λόγος’.
Όπως ο veda έτσι και ο śabda είναι μη ανθρώπινης προέλευσης apauruṣeya και αιώνιος nitya. Αυτό είναι φυσικό, αφού είναι άποψη, εκπόρευση της φύσης του Απολύτου.
Αυτά όλα για μας ακούγονται παράξενα διότι δεν έχουμε τίποτα αντίστοιχο στη γλωσσολογική ή φιλοσοφική μας παράδοση. Ο Ηράκλειτος αναφέρθηκε στον Λόγο ως μεγάλη ενιαία κι ενωτική δύναμη αλλά οι μεταγενέστεροι γλωσσολόγοι στην Ελλάδα πήραν διαφορετική κατεύθυνση κι εδραίωσαν τη γραμματική προσέγγιση που έχουμε ως βάση και σήμερα. Μετά, στο Κατά Ιωάννη 1.1 διαβάζουμε πως “Εν αρχή ήν ο Λόγος” και αυτός ήταν θεός και όλα έγιναν από εκείνον ή μέσω εκείνου, μα οι μεταγενέστεροι πάλι δεν ακολούθησαν την ιδέα.
2. Αυτή η δημιουργική δύναμη εκδηλώνεται σε τέσσερα επίπεδα λέγεται στον ύμνο του Ṛg-veda 1. 164. 45 πρώτα και μετά το θέμα αναπτύσσεται από τους μεταγενέστερους.
α) parā: η άγνωστη και απροσπέλαστη για τους πλείστους, απέραντη, βαθιά σιωπή του θεϊκού Λόγου από όπου, με τη δόνησή του, αρχίζουν όλα.
β) paśyantī: η εποπτεύουσα νοημοσύνη που περιέχει όλη τη γνώση κι επιλέγει, αποφασίζει και δίνει κατεύθυνση στη δόνηση- εξέλιξη της (δημιουργίας ή) πρότασης και της σημασίας της.
γ) madhyamā: η εκδήλωση της γλώσσας και η διατεταγμένη, αναγνωρίσιμη σύνταξη της μορφής στο νου, η πλήρης έλλογη πρόταση – μονολεκτική, μικρή και απλή ή μεγάλη, σύνθετη και περίπλοκη. Επίσης, η ώθηση για οποιαδήποτε δράση.
δ) vaikharī: η έκφραση της πρότασης με τα φωνητικά σύνεργα ή κίνηση δράσης
Μόνο το τελευταίο στάδιο είναι εκδηλωμένο, εξωτερικά. Τα άλλα τρία είναι εσωτερικά, σιωπηλά.
Μόνο ένας μεγάλος, ολοκληρωμένος σοφός έχει πρόσβαση στα δύο πρώτα στάδια. Οι κοινοί άνθρωποι γνωρίζουν μόνο τα δύο τελευταία· πολλοί δε μετά δυσκολίας μπορούν να εκφραστούν έχοντας ελάχιστη σύνδεση με το επίπεδο της νοητικής σύνταξης.
3. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της βεδικής γλωσσολογίας, που στη Δύση ανιχνεύθηκε μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα και αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ού και αργότερα από τον Ν. Chomsky, είναι η επιφανειακή γραμματική δομή (surface structure) και το βαθύτερο επίπεδο του νοήματος (deep structure).
Κάθε πρόταση, έκφανση, έκφραση, προφορική ή γραπτή, εκδηλώνει μια ενεργειακή κατάσταση. Η έκφραση μπορεί να είναι ένα απλό επιφώνημα, όπως – Αχ! Το “Αχ”! είναι η επιφανειακή φωνακτή μορφή. Ας υποθέσουμε όμως πως εκφράζει τώρα πόνο από ένα τσίμπημα.
Το βαθύτερο νοηματικό επίπεδο εδώ είναι : ‘Εγώ πόνεσα!’ Επί πλέον μπορεί να υπονοείται πως εγώ βρίσκομαι κάπου στον χωροχρόνο και ο πόνος προκλήθηκε από κάποια αιτία, με κάποιο μέσο. “Εδώ στον αγρό αυτή την ανοιξιάτικη μέρα του Μάη λόγω τσιμπίματος από μέλισσα εγώ πόνεσα!”
Κάθε έκφραση λοιπόν έχει ή, στο βαθύτερο επίπεδο, υπονοεί κάποιο ρήμα. Υπάρχουν δε έξη απόψεις που σχετίζονται με το ρήμα και δίνουν ένα πλήρες έλλογο νόημα. Αυτές λέγονται kāraka (=παράγων).
•α) Το σταθερό σημείο από όπου πηγάζει η ενέργεια ή δράση: το αίτιο.
•β) Ο απώτερος αποδέκτης που δέχεται την ενέργεια ή το αποτέλεσμα της δράσης.
•γ) Το μέσο ή σύνεργο δια του οποίου εκτελείται η δράση.
•δ) Το περιβάλλον ή πλαίσιο (ή συνεικόνηση) μέσα στο οποίο συντελείται η δράση.
•ε) Το αποτέλεσμα, η επίδραση ή ο καρπός της δράσης.
•ζ) Ο δράστης, ο ίδιος ο εκτελεστής της δράσης.
4. Αυτά τα έξη σημεία τα βλέπουμε στην ακόλουθη πρόταση:
Το βράδυ, στο παλάτι (δ) ο καλός-γιατρός (ζ) χάρη–στη-γνώση–του (α) με-ένα-βότανο (γ) απεκατέστησε (ρήμα) γοργά (επιρ.) την-υγεία (ε) στον-γιο-του-βασιλιά (β).
Το επίθετο ‘καλός’ είναι άποψη του ‘γιατρός’ (ζ). Η φράση ‘χάρη-στη-γνώση’(α) δίνει την αιτία. Το επίρρημα ‘γοργά’ είναι άποψη του ρήματος. Η γενική ‘του βασιλιά’ πάει με τον ‘γιό’ (β) σαν επίθετο που τον προσδιορίζει.
Κάθε γλωσσική έλλογη έκφραση υπονοεί, αν δεν περιέχει, αυτές τις 6 απόψεις.
5. Η επιθυμία για έκφραση (που λέγεται vivakṣā) γίνεται μια έκλαμψη sphoṭa που περιέχει όλο το νόημα. Αυτή εγείρεται από το ανώτατο επίπεδο της parā κι ενεργοποιεί το απαραίτητο λεκτικό σπέρμα dhātu ή περισσότερα: αυτά όλα είναι συγκεντρωμένα στη μνήμη.
Η ενεργοποίηση λαμβάνει χώρα στο επίπεδο της paśyanti και αυτά τα επιλεγμένα εκδηλώνονται ως λέξεις ή φράσεις στον νου και οργανώνονται συντακτικά στο επίπεδο madhyamā σε έλλογη πρόταση.
Αυτά είναι τα 3 επίπεδα που θα εκδηλωθούν στο τέταρτο της (συν)ομιλίας μέσω των φωνητικών οργάνων με τον κατάλληλο τόνο.
Ας σημειωθεί πως στη Βεδική Παράδοση είχε ήδη αναγνωριστεί πως η βασική μονάδα της γλώσσας σε (συν)ομιλία ή όποιου είδους επικοινωνία είναι η πρόταση και πως οι λέξεις παίρνουν ιδιαίτερη απόχρωση έννοιας ή σημασίας από την αλληλεπίδραση και τον συσχετισμό τους μέσα σε αυτήν.
Στην πραγματικότητα, αν εξαιρεθούν διάφορες παλαβές θεωρίες και αναλύσεις σε όλη τη σύγχρονη αναλυτική φιλοσοφία που εξέτασα στα πρόσφατα άρθρα μου εδώ (συμπεριλαμβανομένου και του δήθεν καινοτόμου Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν), όλα τα ουσιαστικά θέματα και περισσότερα είχαν επισημανθεί από τους σοφούς της αρχαιότατης αυτής Βεδικής Παράδοσης.
