1. Γιατί να εξετάζω τώρα – και μάλιστα σε δεύτερο άρθρο – ένα τόσο απόκρυφο και δυσνόητο θέμα όπως είναι η Βεδική Γλωσσολογία;
Απλά, διότι φωτίζει άγνωστες πτυχές της ψυχολογίας μας φανερώνοντας μηχανισμούς του νου πολύ λεπτούς και ανεξερεύνητους στη Δύση.
Και πρώτα πρέπει να τονιστεί το γεγονός πως η Σανσκριτική είναι πολύ πλούσια γλώσσα σε κάθε άποψη και ασύγκριτα εκφραστικότερη από κάθε άλλη. Έχει πολλούς κανονικότατους μηχανισμούς δημιουργίας παραγώγων από τα λεκτικά σπέρματα dhātu – ονόματα, επίθετα, ρήματα, επιρρήματα, (πολυ-)σύνθετα κλπ.
Μια λέξη μπορεί να έχει πολλές σημασίες ενώ πολλές λέξεις μπορεί να έχουν περίπου την ίδια έννοια. Έτσι η γκάμα εκφραστικότητας είναι όντως πολύ μεγάλη.
Στη γραμματική έχει τρία γένη, τρεις αριθμούς και 8 πτώσεις (δηλ. συνολικά 24!) με πολλές διαφορετικές κλίσεις. Τα ρήματα επίσης κλίνονται σε τρία πρόσωπα, τρεις αριθμούς και τρεις χρόνους κι έχουν όλες τις διαθέσεις (ευκτική, προστακτική κλπ) μα και κατηγορίες όπως η εντατική, επιθυμητική κλπ. Κι εδώ ξεπερνά κάθε άλλη γλώσσα.
2. Tο Κατά Ιωάννη ευαγγέλιο αρχίζει με τη μεγαλειώδη πρόταση «Εν αρχή ην ο Λόγος»: στην αρχή ήταν ο Λόγος και ο Λόγος ήταν προς (= με) τον Θεό, και ο Λόγος ήταν ο Θεός και τα πάντα έγιναν μέσω αυτού… και σε αυτόν ήταν η ζωή και η ζωή ήταν το φως των ανθρώπων.
Εν τούτοις, παραδόξως, ούτε στην αρχαιο-ελληνική γραμματολογία, θεολογία και φιλοσοφία, ούτε στη μεταγενέστερη ελληνο-ρωμαϊκή, αναπτύσσεται καθόλου η ιδέα αυτή. Το μόνο που έχουμε είναι η ξερή γραμματική: οι κλίσεις ονομάτων και ρημάτων και το συντακτικό που ορίζουν πως φτιάχνονται οι έλλογες προτάσεις.
Στην Αρχαιο-ελληνική υπήρχαν τρεις αριθμοί (ενικός για ένα, δυϊκός για ζεύγη, πληθυντικός για τρία και πάνω). Υπήρχαν πέντε πτώσεις (ονομαστική, γενική, δοτική, αιτιατική και κλητική) για την κλίση ονομάτων κι επιθέτων στους τρεις αριθμούς (σύνολο 15, μα μερικές είχαν την ίδια μορφή, όπως π.χ. η ονομαστική κι αιτιατική των ουδετέρων). Οι μορφές στις πτώσεις διέφεραν επίσης ανάλογα με τα τρία γένη (αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο) και με τις κλήσεις ή κατηγορίες (πρώτη, δεύτερη, τρίτη). Τα ρήματα επίσης είχαν τρεις αριθμούς και τρία πρόσωπα σε κάθε αριθμό (εγώ, εσύ, αυτός/αυτή/αυτό κλπ.) μα ανήκαν σε διαφορετικές συζυγίες, δηλαδή κλίνονταν κάπως διαφορετικά σε ενεστώτα χρόνο, παρελθοντικό (παρατατικός, αόριστος κλπ) και μέλλοντα.
Η Γραμματική έμεινε σχεδόν αναλλοίωτη όλους αυτούς τους αιώνες αλλά δεν υπήρξε καμιά εξερεύνηση και εμβάθυνση της ιδέας του Λόγου.
3. Στη Βεδική Παράδοση, αντίθετα, ο Λόγος ήταν εξαρχής μεγάλη δημιουργική θεά, η Vāk, ‘Λαλιά’, η δύναμη ‘śakti’ (προφέρεται shakti) του Δημιουργού.
Αυτή η δύναμη λέγεται να είναι γνώση ή νοημοσύνη και είναι η ίδια η φύση του Απολύτου από την οποία γίνονται ή παράγονται τα πάντα με τη βούληση Του. Υπάρχουν πολλοί όροι μα παίρνω μόνο, την ονομασία veda, που δίνει και τη ‘Βεδική Παράδοση’ (δηλαδή ‘παράδοση γνώσης’). Ένας άλλος χρήσιμος όρος είναι śabda (προφ shabda) ‘ήχος, λέξη, λόγος’.
Όπως ο veda και ο śabda είναι μη ανθρώπινης προέλευσης apauruṣeya και αιώνιος nitya. Αυτό είναι φυσικό, αφού είναι άποψη της φύσης του Απολύτου.
Αυτά όλα για μας ακούγονται παράξενα διότι δεν έχουμε τίποτα αντίστοιχο στη γλωσσολογική ή φιλοσοφική μας παράδοση. Υπάρχουν και άλλα.
4. Αυτή η δημιουργική δύναμη εκδηλώνεται σε τέσσερα επίπεδα.
α) parā: η απέραντη βαθιά σιωπή του Λόγου από όπου αρχίζουν όλα.
β) paśyantī: η εποπτεύουσα νοημοσύνη που επιλέγει, αποφασίζει και δίνει κατεύθυνση στην εξέλιξη της δημιουργίας ή πρότασης.
γ) madhyamā: η διατεταγμένη αναγνωρίσιμη σύνταξη της μορφής στο νου, η πλήρης έλλογη πρόταση.
δ) vaikharī: η έκφραση της πρότασης με τα φωνητικά σύνεργα.
Μόνο το τελευταίο στάδιο είναι εκδηλωμένο, εξωτερικά. Τα άλλα τρία είναι εσωτερικά, σιωπηλά.
Μόνο ένας μεγάλος, ολοκληρωμένος σοφός έχει πρόσβαση στα δύο πρώτα στάδια. Οι κοινοί άνθρωποι γνωρίζουν μόνο τα δύο τελευταία. Πολλοί δε μετά δυσκολίας μπορούν να εκφραστούν ακόμα και στο τελευταίο επίπεδο.
5. Μια άλλη ενδιαφέρουσα πτυχή της βεδικής γλωσσολογίας, που στη Δύση ανιχνεύθηκε μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα και αναπτύχθηκε κάπως από τον Ν. Chomsky, είναι η επιφανειακή γραμματική δομή, (surface structure) και το βαθύτερο επίπεδο του νοήματος (deep structure).
Κάθε έκφραση, προφορική ή γραπτή, εκφράζει μια ενεργειακή κατάσταση. Η έκφραση μπορεί να είναι ένα απλό επιφώνημα, όπως – Αχ! Το ‘Αχ’! είναι η επιφανειακή μορφή. Ας υποθέσουμε όμως πως εκφράζει πόνο από ένα τσίμπημα.
Το βαθύτερο νοηματικό επίπεδο εδώ είναι : ‘Εγώ πόνεσα!’ Επί πλέον υπονοείται πως εγώ βρίσκομαι κάπου στον χωροχρόνο και ο πόνος προκλήθηκε από κάποια αιτία, με κάποιο μέσο. ‘Εδώ στον αγρό λόγω τσιμπίματος από μέλισσα εγώ πόνεσα!’
Κάθε έκφραση λοιπόν έχει ή, στο βαθύτερο επίπεδο, υπονοεί κάποιο ρήμα. Υπάρχουν δε έξη απόψεις που σχετίζονται με το ρήμα και δίνουν ένα πλήρες έλλογο νόημα. Αυτές λέγονται kāraka.
•α) Το σταθερό σημείο από όπου πηγάζει η ενέργεια ή δράση: το αίτιο.
•β) Ο απώτερος αποδέκτης που δέχεται την ενέργεια ή το αποτέλεσμα της δράσης.
•γ) Το μέσο ή σύνεργο δια του οποίου εκτελείται η δράση.
•δ) Το περιβάλλον ή πλαίσιο (ή συνεικόνηση) μέσα στο οποίο συντελείται η δράση.
•ε) Το αποτέλεσμα, η επίδραση ή ο καρπός της δράσης.
•ζ) Ο δράστης, ο ίδιος ο εκτελεστής της δράσης.
6. Αυτά τα έξη σημεία τα βλέπουμε στην ακόλουθη πρόταση:
Το βράδυ, στο παλάτι (δ) ο καλός-γιατρός (ζ) χάρη–στη-γνώση–του (α) με-ένα-βότανο (γ) απεκατέστησε (ρήμα) γοργά (επιρ.) την-υγεία (ε) στον-γιο-του-βασιλιά (β).
Το επίθετο ‘καλός’ είναι άποψη του ‘γιατρός’ (ζ). Η φράση ‘χάρη-στη-γνώση’(α) δίνει την αιτία. Το επίρρημα ‘γοργά’ είναι άποψη του ρήματος. Η γενική ‘του βασιλιά’ πάει με τον ‘γιό’ (β) σαν επίθετό του.
Κάθε γλωσσική έλλογη έκφραση υπονοεί, αν δεν περιέχει, αυτές τις 6 απόψεις.
Όμως, το πιο σημαντικό στοιχείο είναι τα 4 επίπεδα γλώσσας που ανέφερα στο προηγούμενο άρθρο: η δημιουργική απόλυτη σιωπή· η εποπτεύουσα δύναμη· η νοερή διατύπωση· και η εκφορά στη (συν)ομιλία ή στη γραφή.
