Φιλ50: Τι είναι ο κόσμος; (Α’)

1. Τι είναι ο κόσμος;

Είναι μια γενικότητα που συμπεριλαμβάνει τους Γαλαξίες στο άπειρο και το ηλιακό μας σύστημα και φυσικά τη Γη με την ατμόσφαιρα, τους ωκεανούς και τις ηπείρους, τη βιόσφαιρα με τις διάφορες μορφές ζωής (φυτά, πτηνά, ψάρια, ζώα, έντομα, ερπετά) και τους ανθρώπους με τις πόλεις και τις κοινωνίες τους.

Πιο συγκεκριμένα ο κόσμος (μου) αυτή τη στιγμή είναι το τμήμα του δωματίου όπου γράφω και οι σκέψεις που περνούν κι εξετάζονται και αποστάζονται στις προτάσεις που διαβάζετε τώρα εσείς.

Τις σκέψεις μου τις γνωρίζω άμεσα: τις βλέπω σχεδόν, τις ακούω, τις νιώθω. Είμαι σίγουρος πως τις καταλαβαίνω, πως είναι αυτές που είναι κι έτσι μου είναι σχετικά εύκολο να δώσω μορφή σε αυτές τις διατυπώσεις.

2. Κανονικά την ίδια σιγουριά νιώθω και με τα αντικείμενα σε αυτό το τμήμα του δωματίου που είναι ο κόσμος μου τώρα: το αναλόγιο πάνω στο οποίο είναι στερεωμένο το χαρτί όπου γράφω με το μπικ, το ξύλινο τραπέζι, τα βιβλία στα ράφια και μερικά στοιβαγμένα πιο πέρα πάνω στο τραπέζι, ο τοίχος στη σιελ απόχρωσή του απέναντι.

Εδώ όμως δεν έχω την ίδια σχέση όπως με τις σκέψεις. Αυτά τώρα είναι όλα ξεχωριστά και απόμακρα, έστω κι αν τα αγγίζω. Μου είναι οικεία μα ξένα. Δεν τα βλέπω άμεσα, δεν τα ακούω, δεν τα νιώθω όπως τις σκέψεις μου.

Εδώ παρεμβαίνει το σώμα με τα όργανα του και τις σχετικές αισθήσεις που είναι χωριστές και διαφορετικές.

Διαφορετική εικόνα του χαρτιού μου δείχνουν τα μάτια με την όραση. Διαφορετική τα δάχτυλα με την αφή. Η ακοή, η γεύση και η όσφρηση δεν μου λένε τίποτα. Και το ίδιο ισχύει για το ξύλο του γραφείου και το πλαστικό του μπικ. (Το μελάνι στο μπικ πρέπει μάλλον να έχει κάποια δυσάρεστη γεύση.)

Αυτός ο κόσμος συναρμολογείται στον νου μου από τις ξεχωριστές εντυπώσεις που φέρνουν τα νεύρα στις αντίστοιχες ζώνες του εγκεφάλου κι εγείρονται ως εντυπώσεις, εικόνες, μορφές.

3. Ο κόσμος αυτός, τα χέρια μου, το μπικ, η κόλλα χαρτιού κλπ – όλα είναι ακίνητα όταν δεν γράφω. Και όταν γράφω μόνο το χέρι και το μπικ κινούνται και αφήνουν πάνω στο χαρτί τα γράμματα, τις λέξεις, τις προτάσεις.

Στον νου υπάρχει κίνηση, ακατάπαυστη. Ακόμα κι όταν, όπως τώρα, λέω να πάψω να σκέφτομαι τι να γράψω και πώς να το διατυπώσω… Οι σκέψεις ρέουν…

Υπάρχει, βέβαια, ησυχία… Είναι μεγάλη κι εκτείνεται πλατιά σε κάθε κατεύθυνση… και είναι σαν να εισδύει, να διαχέεται, σε όλα τα πράγματα…

Όμως υπάρχει μια μικρή περιοχή όπου ρέουν οι σκέψεις. Κάποτε, πριν πολλές δεκαετίες, στις αρχές του 20ου αιώνα, είχε γίνει μεγάλος ντόρος ειδικά στη Βρετανία, καθώς ανακάλυψαν “το ρεύμα της συνειδητότητας” stream of consciousness: έτσι το ονόμασαν εντελώς λανθασμένα. Είναι απλά ροή σκέψεων με κομμάτια αναμνήσεων και άμεσων εντυπώσεων.

Πού φυλάσσονται οι αναμνήσεις;

Γιατί ξεπηδούν ξαφνικά και μπαίνουν στο σχετικό τμήμα της ροής των σκέψεων;

Πώς γίνονται σκέψεις οι εντυπώσεις αυτές με νοηματική αλληλουχία;

Που πάνε όταν σβήνουν οι σκέψεις;

4. Τι είναι ο κόσμος, λοιπόν;

Υπάρχει χώρος. Στον χώρο υπάρχουν αντικείμενα, πράγματα, όγκοι, μορφές. Έτσι φαίνεται.

Φαίνεται να υπάρχει και “χρόνος”, κίνηση, αλλαγή, ξετύλιγμα φαινομένων, διαδοχή, όχι κατ’ ανάγκη εύρυθμη, γεγονότων και συμβάντων…

Για λίγο η αίσθηση χρόνου σταμάτησε. Άκουα τη σιγή που ήταν έντονη στο σπίτι. Τα χέρια, το χαρτί, το γραφείο, τα βιβλία, ο τοίχος απέναντι – όλα σιωπηλά και ακίνητα, συγκεντρωμένα στην ύπαρξή τους. Μόνη κίνηση αυτή του στήθους, ρυθμική με την ανάσα.

Κοιτάω το ρολόι στον αριστερό καρπό μου. Ο δευτερολεπτοδείκτης κινείται γοργά αλλάζοντας θέση. Αμέσως εμφανίζεται η αίσθηση χρόνου.

Τι είναι ο χρόνος; Υπάρχει έξω από τον νου μου; Υπάρχει κίνηση;

Τι είναι ο χώρος;

Ο χώρος εκτείνεται μπροστά μου και πλάγια, ως εκεί που φθάνει η όραση. Τα πράγματα καταλαμβάνουν χώρο κι έχουν πλάτος, μήκος, ύψος, και μάζα.

Έκλεισα τα μάτια. Ο χώρος άλλαξε. Μέσα στο μισοσκόταδο δεν υπάρχει πλάτος, μήκος, ύψος: οι μάζες είναι διαφάνειες που διαλύονται και αφανίζονται. Αυτό το πεδίο εκτείνεται ως εκεί που φθάνει η ακοή. Είναι πεδίο επίγνωσης.

Η επίγνωση φαίνεται να είναι πέρα και πάνω από τον νου…

5. Το χαρτί και το μπικ και το χέρι μου υπάρχουν, όπως υπάρχουν και οι σκέψεις μου. Αλλά δεν υπάρχουν με τον ίδιο τρόπο ούτε στο ίδιο επίπεδο, αν δεχόμαστε, όπως πρέπει να δεχθούμε, πως ανήκουν στον ίδιο κόσμο (ή στο ίδιο σύμπαν).

Η οθόνη και τα λόγια που κοιτάτε υπάρχουν όπως υπάρχει και το νόημα που κατανοεί ο νους. Αλλά δεν υπάρχουν στο ίδιο επίπεδο με τον ίδιο τρόπο. Τα λόγια είναι στο υλικό επίπεδο. Το νόημα είναι στο νοητικό. (Μερικοί θα χρησιμοποιούσαν τους όρους “φυσικό” και “μεταφυσικό”).

Υπάρχει η λέξη και η ενέργεια του νοήματός της. Υπάρχει το ρολόι και ο παροδικός χρόνος. Υπάρχει το νόμισμα και η αγοραστική του δύναμη.

Η λέξη, το ρολόι, το νόμισμα υπάρχουν στο υλικό επίπεδο του κόσμου. Το νόημα (=έννοια ή σημασία), ο χρόνος, η αγοραστική αξία, υπάρχουν σε διαφορετικό επίπεδο. Τα πρώτα συνδέονται με τα δεύτερα μα είναι ξεχωριστά.

Υπάρχει κι εκείνο που, σιωπηλό κι άγνωστο, έχει επίγνωση όλων αυτών των πραγμάτων στο υλικό επίπεδο και των φαινομένων στο νοητικό.

Τι είναι εκείνο;… Ποιος είμαι εγώ;