1. Στο προηγούμενο άρθρο έδειξα, ελπίζω, πως ο Πλάτων δεν απορρίπτει την ποίηση και πως η εδραιωμένη αντίληψη που τον θέλει να αποκλείει από την ιδανική Πολιτεία του τους ποιητές είναι λαθεμένη.
Επειδή ο φιλόσοφος θεωρεί τη λογοτεχνία (που περιέχει την ποίηση) αναπόσπαστο μέρος της παιδείας και τους αδίδακτους νέους ανήμπορους να εισδύσουν και να ερμηνεύσουν ορθά τα σύμβολα και τις αλληγορίες (υπόνοιες) στη λογοτεχνία, προτάσσει την ιδέα της λογοκρισίας, ώστε μόνο καλή λογοτεχνία να δίνεται στα παιδιά, έργα ή μύθοι που τέρπουν και ταυτόχρονα προτρέπουν στην αρετή (Πολιτεία 376e-378e).
Στο 10ο βιβλίο (597b-598) η προσέγγιση αλλάζει και αναπτύσσεται με νέα δεδομένα μα πάντα με στόχο τη βελτίωση προς το ιδανικό.
Υπάρχει το επίπεδο των ιδανικών (ή αιτιακών) αιώνιων μορφών, τις οποίες “φτιάχνει” ο Δημιουργός-θεός (597b), όπως π.χ. ενός κρεβατιού. Μετά είναι το κρεβάτι που φτιάχνει ο επιπλοποιός. Μετά είναι αυτό που φτιάχνει ο ζωγράφος και είναι η μίμηση του έργου του επιπλοποιού, δηλαδή τρεις βαθμίδες κάτω από το αμετάβλητο ιδανικό (599a).
Το ίδιο ισχύει για όλες τις τέχνες και τους τεχνίτες και, φυσικά, τον τραγωδοποιό και τον ποιητή γενικότερα (601a-b).
Αλλά, εξηγεί ο φιλόσοφος, αν ο ποιητής (ή όποιος καλλιτέχνης) μπορούσε να κάνει και τα δύο, δηλαδή να δημιουργήσει το πραγματικό πρότυπο που το μιμούνται οι άλλοι μα και το αντιπροσωπευτικό είδωλο (την απομίμηση), αν όντως γνώριζε καλά τα πράγματα που μιμείται, θα αφοσιωνόταν με σπουδή στα αληθινά, όχι στις απομιμήσεις και θα άφηνε πίσω του πολλά πανέμορφα έργα (599b-c).
Συνεπώς, ο Όμηρος και άλλοι είναι απλά μιμητές των ειδώλων της αρετής και των άλλων μορφών που τους απασχολούν χωρίς να αγγίζουν την ίδια την αλήθεια. Δεν γνωρίζουν το πραγματικό αλλά μόνο το φαινομενικό (600e-601c).
2. Ο Πλάτων λέει, λοιπόν, πως οι ποιητές δεν μοιάζουν να έχουν γνώση της υπέρτατης αλήθειας, των πραγματικών αιτιών για όσα συμβαίνουν στον κόσμο και για την ψυχολογία και συμπεριφορά των ανθρώπων. Αν είχαν τέτοια γνώση κι έγραφαν ποίηση, ασφαλώς θα τη δεχόταν στην Πολιτεία του.
Όμως, τι κάνουν οι ποιητές στην εποχή μας (του Πλάτωνα);
Μιμούνται τις συμπεριφορές των ανθρώπων είτε είναι ορθές είτε όχι, είτε χρήσιμες είτε όχι, με στόχο μόνο το τι φαίνεται να είναι καλό και ωραίο στους πολλούς που δεν έχουν ιδέα για τα πράγματα (602a-b). Με φαυλότητα απευθύνονται στο φαύλο και κατώτερο μέρος της ψυχής ή του νου (603b).
Έχει εξηγήσει πολύ νωρίτερα πως η ψυχή διαιρείται σε τρία μέρη: στο λογικό, που γνωρίζει το μέτρο και διακρίνει το ορθό και το λάθος και πάντα κατευθύνει προς το ορθό και καλό · το θυμοειδές, που είναι η αισθηματική ενέργεια με όλα τα γνωστά συναισθήματα (θάρρος, στοργή, συμπόνοια, κ.λπ.)· το επιθυμητικό, που είναι εγωιστικό και θέλει μόνο το δικό του συμφέρον άσχετα με τους άλλους, με ορθό μέτρο, δίκαιο, κ.λπ. Όταν δε το θυμοειδές σμίγει με το επιθυμητικό, παράγονται όλα τα δυσάρεστα και αρνητικά συναισθήματα, όπως ο φθόνος, η σκληρότητα, το μίσος, κ.λπ.
3. Η ποίηση, λοιπόν, μιμείται ανθρώπους που δρουν όντας διχασμένοι και με τα ποταπότερα κίνητρα του φαύλου μέρους της ψυχής. Και απευθύνεται στο αντίστοιχο φαύλο μέρος των ακροατών ή αναγνωστών.
Έτσι διεγείρει και τρέφει ανέντιμα και ποταπά πάθη αντί να τα παραγνωρίζει και να τα αφήνει να ξεραθούν, ενώ θα έπρεπε να ενδυναμώνει τα ενάρετα αισθήματα, τη μετρημένη συμπεριφορά και τη γαλήνια, ήρεμη δύναμή μας (606d).
Το πρώτο είναι ευκολότερο, το δεύτερο δυσκολότερο. Έτσι όμως η ποίηση κάνει τους ανθρώπους ελεεινότερους αντί καλύτερους κι ευτυχέστερους.
Γι’ αυτό λοιπόν στην Πολιτεία πρέπει να επιτρέπονται μόνο ύμνοι προς τους θεούς κι εγκώμια για καλούς ανθρώπους (607a).
Οτιδήποτε άλλο, προσθέτει ο Πλάτων, θα πρέπει να δικαιολογήσει πλήρως την απαίτησή του να συμπεριλαμβάνεται στη ζωή της Πολιτείας αποδείχνοντας πως αποβλέπει στο καλό της (608a).
4. Όπως βλέπετε, αγαπητοί αναγνώστες, ο Πλάτων εχθρεύεται την κακή, ποταπή, χυδαία ποίηση που δεν οδηγεί στην αλήθεια και αρετή μα στο ελεεινό και φαύλο. Την καλή την προάγει ανεπιφύλακτα.
Γράφει για ύμνους στους θεούς κι εγκώμια για καλούς ανθρώπους. Αυτό ακούγεται αρχικά βαρύ και ανιαρό. Όποιος όμως έχει διαβάσει μερικούς Ψαλμούς του Δαβίδ ή μερικούς Ύμνους του Rigveda στο πρωτότυπο ή σε καλή μετάφραση, γνωρίζει πως τέτοια κείμενα είναι ύψιστα δείγματα εξαίρετης ποίησης.
