1. Στη συνέχεια θα την αναφέρω απλά ως ΑΛ. Ούτε σήμερα θα ασχοληθώ με τα ποιήματά της, μα μόνο με τις σκέψεις της για την ποίηση.
Η ποίηση που είναι μια προσωπική εμπλοκή του ποιητή στα κοινά, εκτείνεται προς την κοινωνία καθώς τροφοδοτείται από πρακτική περιέργεια κι εμπειρία. Έτσι συνεχίζει η ΑΛ, η αισθητική εμπειρία συνδέεται με ένα λεξιλόγιο λογοδοσίας και ανταπόκρισης προς την κοινωνία και αλλαγής της. Για την ίδια η ποίηση είναι πειραματισμός.
Η απόσταση μεταξύ πρόθεσης κι εκπλήρωσης εμπεριέχει ρίσκο και κίνδυνο αποτυχίας – όπερ και συμβαίνει συχνά με το έργο τέχνης, ποίημα ή ό,τι άλλο. Για να αποφύγει ο ποιητής άγονο πειραματισμό θα πρέπει να αντλεί τις ιδέες του από πολλές και ποικίλες πηγές, όχι μόνο από μια μορφή τέχνης και την παράδοσή της.
Εδώ υπέδειξα (122. Ποίηση: Ann Lauterbach, παρ.5) υπάρχει κάποιο σφάλμα.
2. Η απλή αλήθεια είναι πως αν εξαιρέσουμε μερικά (αρκετά ίσως) αποσπάσματα από τα Τέσσερα Κουαρτέτα του Έλιοτ (και λιγοστά άλλα ποιήματα όπως Οι Τρεις Μάγοι, La Figlia que Piange, Προύφροκ), ελάχιστοι άλλοι ποιητές έχουν να επιδείξουν κάτι ανάλογο. Οι ανθολογίες ποίησης του 20ου αιώνα είναι γεμάτες από κακοτεχνία. (Συμπεριλαμβάνω και τους ένδοξους νομπελίστες).
Και όμως ακόμα και οι δικοί μας ημιμαθείς της Αναρχοαριστεράς έχουν αντλήσει από πολλές και ποικίλες πηγές. Αν μάλιστα στραφούμε στον Σεφέρη και στον Ελύτη, εκεί θα δούμε μια τεράστια γκάμα πηγών ντόπιων και ξένων. Όμως δεν θα βρούμε πάνω από πέντε ποιήματα που να έχουν την ομορφιά και το βάθος του Έλιοτ, του Γουέρντσγουερθ ή του Σαιξπήρου (και σονέτων και δραμάτων). Ο δε Έλιοτ που τόσο επέκρινε τον Hamlet του Σαιξπήρου έγραψε, μετά το Murder in the Cathedral (ανεκτό), 4 άλλα δράματα (1939 – 1959) το ένα χειρότερο από το άλλο. Κι ας είμαστε ειλικρινείς: μεγάλα κομμάτια του Waste Land και του Four Quartets είναι παρά του απέραντους σχολιασμούς, ακατανόητα. Η καλή ποίηση είναι κατανοητή.
Αυτό που λείπει στην πραγματικότητα είναι η στροφή προς τα μέσα, στη βαθύτερη βάση της εμπειρίας και η εμβάθυνση κι εκλέπτυνση της οποιασδήποτε πηγής, αν αυτή όντως αξίζει, αλλά και κάθε εμπειρίας και της ποιητικής κατανόησης.
3. Ανάμεσα στην υποσχόμενη πρόθεση και το εκπληρωμένο γεγονός, λέει η ΑΛ, ανάμεσα στο νέο και το απλησίαστο, στο γνωστό και το άγνωστο (μη – γνωρίσιμο, θα έλεγα), ο πειραματισμός βρίσκεται πάντα εκεί σαν (περιστρεφόμενος) μεντεσές.
Το ρίσκο πρέπει να είναι ως ελεύθερο παιχνίδι που επιτρέπει και αποτυχία, φτάνει αυτή να χρησιμοποιηθεί στην επόμενη προσπάθεια που θα ανακυκλώσει τα υλικά της αποτυχίας σε κάτι καλύτερο.
Η δυσκολία εδώ είναι πως οι ποιητές δεν έχουν καμιά αίσθηση αποτυχίας νομίζοντας πως αυτά που γράφουν αξίζουν Νόμπελ και απορούν που οι άλλοι δεν αναγνωρίζουν τη σπουδαιότητά τους. Εξάλλου δεν μαθαίνεις από τα λάθη σου. Μαθαίνεις από το ορθό. Από το λάθος μόνο λάθος θα μάθεις. Τι είναι το ορθό;
Στη συγκεκριμένη περίπτωση το ορθό είναι η μεγάλη, η άριστη ποίηση. Αλλά κι εδώ συναντάμε δυσκολία διότι ακόμα και καθηγητές με δεκάδες έτη μελέτης και διδαχής αρνούνται να αντιμετωπίσουν τη δυσκολία και να παραδεχτούν πως υπάρχουν αντικειμενικά κριτήρια ομορφιάς και αριστείας σε κάθε τέχνη.
(Σε αυτά τα άρθρα έχω γράψει αρκετά έτσι που ο κάθε καλοθελητής αναγνώστης να μπορέσει να διακρίνει σταθερά, αντικειμενικά κριτήρια και να τα υιοθετήσει.)
4. Η ΑΛ αγνοεί μου φαίνεται, αυτή την κεντρική άποψη και υπεκφεύγει λέγοντας πως η γνώση που βαθμιαία αποκομίζει κάποιος από τις αποτυχίες του μετατρέπεται σε ‘χρήσιμη γνώση’.
Ούτε σημαίνει κάτι πρακτικό η βεβαίωσή της πως ‘Ο πειραματισμός υπονοεί πως πρέπει να θέτουμε σε ρίσκο αυτό που γνωρίζουμε απέναντι σε αυτό που δεν γνωρίζουμε ακόμα’!
Υπεκφυγή είναι και συμβουλή πως πρέπει να βρούμε ‘νέους τρόπους να ερμηνεύσουμε το απρόβλεπτο’. Μάλλον πρέπει να μάθουμε να το δεχόμαστε πρώτα.
Όπως οι περισσότεροι ποιητές και η ΑΛ τα βάζει με την παγκοσμιοποίηση, την ελεύθερη αγορά (που δεν είναι, λέω, ελεύθερη) και την επιχειρηματικότητα σαν να είναι τα πιο φριχτά φαινόμενα – χωρίς φυσικά να κατανοεί τη φύση τους και την αιτία ύπαρξης τους. (Είναι η ευρύτερη αριστεροσύνη που έγινε αβαν-γκάρντ.)
Πιστεύει δε πως για όσο λαχταρούμε περασμένες συνθέσεις ή μια συνολική θεώρηση και κορυφαία έργα, δεν θα μπορέσουμε να φορμάρουμε θεσμούς που θα ξεπεράσουν την απληστία, το συμφέρον, τη σκληρότητα. (Αυτό είναι, λέω, παντελώς λάθος.)
Αλλά με θαυμαστή αντιφατικότητα λέει επίσης: Τα θραύσματα ανάμεσα στα οποία ζούμε είναι αιτία εορτασμού, όχι θρηνωδίας – μια πρόκληση για ιδέες συνοχής με ελαστικά όρια. Τα θραύσματα προσφέρουν δυνατότητες ζωντάνιας και ποικιλίας, ωριμότητας και προόδου.
Αλλά για τέτοια συνειδητοποίηση και ανάπτυξη χρειάζονται οι όροι που σκιαγράφησα στα τμήματα §§ 2, 3 και στο προηγούμενο.
