Σε ανατολικά κείμενα συναντάμε συχνά τη φράση «μυαλό – μαϊμού» – Ιαπωνικά, Ινδικά, Κινέζικα. Εδώ χρησιμοποιώ τη λέξη «μυαλό» για την κατώτερη, την κοινή διάνοια που χρησιμοποιούμε καθημερινά για το σκέψιμο, για υπολογισμούς, σχεδιασμούς, για συνομιλίες, ειδήσεις, πληροφορίες κάθε είδους και παρόμοιες κοινές καθημερινές χρήσεις. (Υπάρχει στον ψυχισμό μας και η ανώτερη διάνοια, μα αυτήν την χρησιμοποιούμε πολύ σπάνια).
Το μυαλό πηδάει εδώ κι εκεί σαν μαϊμού από κλαδί σε κλαδί – είναι η συνηθισμένη έκφραση. Στα Ελληνικά η λέξη «μαϊμού» σημαίνει μεταφορικά και κάτι ψεύτικο, παραπλανητικό ή επίπλαστο, μα εδώ χρησιμοποιείται με την κοινή έννοια του μικρού πιθήκου.
Η έκφραση αναφέρεται στο ότι το μυαλό κινείται πολύ γρήγορα, σκέφτεται ακατάπαυστα, όπως η μαϊμού πηδάει συνεχώς και αλλάζει θέμα ταχύτατα όπως η μαϊμού αλλάζει κλαδί.
Αλλά υπάρχει μια ακόμα άποψη. Η μαϊμού αρπάζει και κρατά κάτι ή κρατιέται σφιχτά από το κλαδί της με το ένα έστω χέρι-πόδι της, πολύ συχνά και την ουρά της. Έτσι και το μυαλό «αρπάζει και κρατά» ή «κρατιέται από» ένα αντικείμενο σκέψης – το σώμα μου, το παιδί μου, το αμάξι μου, το τηλέφωνό μου κ.λπ.
Το μυαλό μας δεν υπάρχει εκτός από αυτό το άρπαγμα και κράτημα.
Οι μαϊμούδες κάποτε κάνουν μεγάλα άλματα από ένα κλαδί σε άλλο μακρύτερα ή χαμηλότερα, μα συνήθως κρατούν το κλαδί στο οποίο βρίσκονται με το ένα χέρι και δεν το αφήνουν ωσότου αρπάξουν το άλλο. Αν το αφήσουν νωρίτερα μπορεί να πέσουν.
Κάτι τέτοιο σίγουρα γίνεται με το μυαλό. Αν αφήσει το αντικείμενο που σκέφτεται, αν η προσοχή αποσπαστεί από κάποια σκέψη ή αίσθηση, για να στραφεί σε απλή επίγνωση (δίχως λόγια!), απλή συνειδησία, τότε το μυαλό εξαφανίζεται, χάνεται.
Προσέξτε το αυτό! Δοκιμάστε το!
Μαζί με το πολυάσχολο, αεικίνητο μυαλό, χάνεται και το «Εγώ»!
Μα πολύ σύντομα η ενέργεια παύει και το μυαλό επανέρχεται με όλη την ατέρμονη ορμητικότητά του.
Το πρόβλημα δεν είναι το μυαλό! Το μυαλό συμπεριφέρεται έτσι όπως είναι σχεδιασμένο να λειτουργεί. Το πρόβλημα είναι πως δεν υπάρχει αρκετή ενέργεια στον ψυχισμό σου να κρατήσει την προσοχή σου στραμμένη στην απλή επίγνωση – δίχως λόγια.
Έτσι από τη βαθιά σιγή, την ησυχία του νου, ξεπροβάλλει μια επιθυμία, παλιά ή νέα, μια ανάμνηση, μια διάθεση, και η προσοχή την αρπάζει και την κρατάει. Έτσι το μυαλό μπαίνει σε δράση πάλι και μετά συνεχίζει όπως είναι η φύση του.
Το αίσθημα ύπαρξής σου ταυτίζεται με την προσοχή και το αντικείμενό της που είναι δράση, κι έτσι εμφανίζεται το «Εγώ» – κι εγώ υπάρχω, ξέρω και κάνω!
Εδώ τώρα βλέπουμε τη λειτουργία της πλάνης – μιας βασικής αυταπάτης. Θέλεις να τελειοποιήσεις το μυαλό και λες «Να ησυχάσει ο νους, να σωπάσει, να γαληνέψει»!
Μα δεν χρειάζεται, πράγματι. Διότι εσύ είσαι η ησυχία, η σιγή που είναι απλή επίγνωση, απλή ύπαρξη – δίχως σκέψεις, δίχως λόγια, δίχως κίνηση. Και αυτό είναι το νόημα της στροφής εντός.
Για να πιάσουν μαϊμούδες οι κυνηγοί μισοθάβουν στο έδαφος ένα βάζο με στενό στόμιο γεμάτο γλυκά. Η μαϊμού βάζει το χέρι της μέσα και φουχτώνει τα γλυκά έτσι που τώρα δεν μπορεί να αποτραβήξει το χέρι της. Και αρχίζει να τσιρίζει, μα δεν ανοίγει τη φούχτα της. Αν την άνοιγε και παρατούσε τα γλυκά θα έβγαζε το χέρι της και θα ήταν ελεύθερη. Μα τώρα, ο κυνηγός ακούει τα τσιρίγματά της και την αιχμαλωτίζει.
Οι δάσκαλοι και τα παλαιά κείμενα δείχνουν τον τρόπο να στραφείς εντός. Λένε π.χ. –
Το μυαλό δεν ησυχάζει: είναι κίνηση, σκέψεις, διαθέσεις, επιθυμίες. Αυτά όλα έχουν ως βασική κινητήρια δύναμή τους το εγώ ταυτισμένο με κίνηση, σκέψεις, διαθέσεις, επιθυμίες. Η προσοχή ας τ’ αφήσει αυτά. Ας στραφεί και ας μείνει στη σιγή που τα περιέχει όλα, στην απλή επίγνωση δίχως κίνηση, σκέψη, λόγια!
