Επιστολή του Μαρσίλιο Φιτσίνο* στον Banco, τον μαθηματικό.
Αν θέλεις η ανάμνηση των αγαθών πραγμάτων να είναι ισχυρή τότε προσπάθησε να λησμονήσεις τα κακά. Αξίζει να βυθίζουμε άχρηστες σκέψεις στον ποταμό της λήθης και να συγκρατούμε μόνο τις χρήσιμες.
Απόφευγε τη διέγερση του πάθους, Μπάνκο, και τη φασαρία πολλών δραστηριοτήτων και πολλών σκέψεων. Θέλεις να σκέφτεσαι χρήσιμα; Τότε κάνε λίγες σκέψεις, κι εκείνες οι λίγες να είναι του είδους που μόνο λίγοι τις κάνουν. Αυτό εννοούσε ο Πυθαγόρας όταν είπε: “Αφήστε τις δημοσιές και προχωρήστε στα μονοπάτια.”1 Γιατί άραγε οι άνθρωποι περιπλανιούνται τόσο απρόσεχτα; Χρειάζονται οξύνοια και διάκριση: διότι το θήραμα είναι κρυμμένο σε μια τούφα χόρτων. Τα κακά είναι διάσπαρτα παντού ενώ το αγαθό βρίσκεται σε στενά περιθώρια.
Θέλεις να έχεις ισχυρή μνήμη για ότι είναι καλό; Τότε φρόντισε να μάθεις τον λόγο πίσω από το θέμα σου. Διότι ο λόγος (ή αιτία) είναι ο άρρηκτος δεσμός μεταξύ αλήθειας και μνήμης. Γι’ αυτό ίσως ο Πλάτωνας2 είπε ότι αυτό που έγινε καλά κατανοητό δεν μπορεί ποτέ να λησμονηθεί ολότελα. Στη μνήμη να κρατάς πράγματα, που όχι μόνο είναι χρήσιμα, αλλά κι ευχάριστα. Τροφές που είναι πιο εύγεστες περνούν πολύ πιο εύκολα στον οργανισμό και αφομοιώνονται. Όσο δε πιο κεφάτα πίνουμε ένα ποτό τόσο πιο μακρόχρονα το συγκρατούμε.
Είναι, επιπλέον, αξιοσημείωτο ότι ο Αριστοτέλης και ο Σιμωνίδης3 πιστεύουν, πως ένας άνθρωπος πρέπει να θυμάται, ότι το θέμα προς εκμάθηση έχει μια ορισμένη τάξη ή ότι, εν πάση περιπτώσει, μια τάξη μπορεί να βρεθεί. Η τάξη συνίσταται σε μια συγκεκριμένη διαδοχή και αναλογία. Όταν το θέμα είναι τακτοποιημένο σε μια συγκεκριμένη διαδοχή, τότε αν ένα μέρος παρουσιάζεται στον νου, αμέσως και εξ ανάγκης ακολουθούν τα υπόλοιπα, εξαιτίας είτε της φυσιολογικής είτε της συμπερασματικής διασύνδεσης. Αν μάλιστα η προσοχή του νου κατευθύνεται σε ένα πράγμα ή σε λίγα πράγματα σαν ένα σύνολο, τότε ενεργεί πολύ πιο ισχυρά, παρά όταν διασκορπίζεται σε πολλά και διάφορα. Καθώς η ολική τάξη και διασύνδεση των διαφόρων μερών δίνουν την ενότητα του συνόλου που απαρτίζεται από κείνα τα μέρη, έτσι επίσης συγκεντρώνουν την προσοχή στον νου σε κατάσταση ενότητας.
Επιπρόσθετα, πρέπει να φροντίσουμε να συλλογιζόμαστε συχνά αυτά που μάθαμε. Μ’ αυτόν τον τρόπο η τροφή του νου χωνεύεται και μετατρέπεται σε νου. Είναι μεγάλο βοήθημα, πράγματι, αν ό,τι κρατήθηκε στη μνήμη επαναλαμβάνεται συχνά σε ωραία γλώσσα και, ακόμη σε μελωδικό τραγούδι. Διότι η ευχαρίστηση είναι το λεπτό γαρνίρισμα των πραγμάτων: τρέφει την αγάπη, φλογίζει την ιδιοφυΐα, ενισχύει τη βούληση και τη δύναμη της μνημοσύνης.
Mια αίσθηση θαυμασμού, επίσης, παίζει σημαντικό ρόλο: διότι μέσω αυτής ο νους προσέχει πολύ καλύτερα και τα χαρακτηριστικά των πραγμάτων εντυπώνονται πιο βαθιά στην εσώτερη ουσία του. Έτσι, επειδή τα παιδιά νιώθουν μεγαλύτερο θαυμασμό συναντώντας καινούργια πράγματα, μπορούν να συγκρατούν την ανάμνησή τους για πολύ περισσότερο. Ίσως επίσης να έχουν λιγότερες σκέψεις από τους ενήλικους και, ας προσθέσουμε, διαυγέστερες. Περισσότερα γι’ αυτό, όμως, μια άλλη φορά.
Αν πιστέψουμε τι λένε οι γιατροί σ’ αυτό το θέμα, ο εγκέφαλος πρέπει να καθαρίζεται συχνά με αλόη και να αρωματίζεται με κανέλα και μαντζουράνα. Δεν έχω αντίρρηση, αλλά εγώ συνιστώ ακόμα πιο πολύ την κάθαρση του νου από διάφορα ζιζάνια. Διότι πρώτα πρέπει να καθαριστεί από τα κακά προτού γεμίσει με καλό.
Έχε γεια: δηλαδή δώσε στον νου υγεία με καλή τροφή. Θα έχεις υγεία, όμως, αν τον τρέφεις όχι με μεγάλη ποσότητα αλλά με την καλύτερη ποιότητα.
1. Ιάμβλιχος: Βίος Πυθαγόρου, XVIII, 83. Επίσης Πορφύριος: Βίος Πυθαγόρου, τμήμα 42.
2. Πλάτωνα Θεαίτητος, 194C, για τις εντυπώσεις που συγκρατιούνται στην ψυχή.
3. Κικέρων De Oratore, Β, LXXXVI, 354. Ο Σιμωνίδης ο λυρικός λεγόταν πως είχε επινοήσει την τέχνη της μνημονικής.
