1. Αυτά έγραψε σε σχέση με την εκθετική αύξηση του πληθυσμού ο γνωστός Αμερικανός συγγραφέας Gore Vidal το 1989: “Συλλογιστείτε τη γη σαν ένα ζωντανό οργανισμό που δέχεται επίθεση από εκατομμύρια βακτηρίδια των οποίων οι αριθμοί διπλασιάζονται κάθε 40 χρόνια. Ή ο ξενιστής (=οργανισμός που φιλοξενεί παράσιτα) θα πεθάνει, ή το μικρόβιο ή και τα δύο. Αυτή την κατάσταση αντιμετωπίζουμε.” (“Gods and Greens” στην Observer 27/8/89).
Ευτυχώς ο άνθρωπος δεν είναι μικρόβιο ούτε ακόρεστο τρωκτικό σαν τις ακρίδες, παρότι κατά καιρούς δείχνει τέτοια συμπεριφορά. Φανερώνει χάρη στον λογισμό του, μια μοναδική ικανότητα να προσαρμόζεται στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον του μεταμορφώνοντάς το έτσι που να μπορεί να επιβιώνει. Ένα απλό παράδειγμα είναι η μετατροπή του αέρα σε …ψωμί.
Το 1907 ο Fritz Haber μετέτρεψε μείγμα υδρογόνου και αζώτου σε αμμωνία (το μείγμα ΝΗ₃) που είναι η βάση των πλείστων χημικών λιπασμάτων. Λιπάσματα με βάση το άζωτο αυξήθηκαν σε παραγωγή από το 1945 ως σήμερα 20 φορές. Έτσι: αέρας (με υδρογόνο και άζωτο) → λίπασμα → σιτάρι κλπ → ψωμί.
Συχνά όμως ο άνθρωπος υποκινείται σε δράση όχι από λογική αλλά πλεονεξία και παραλογισμό – όπως στην ιστοριούλα της κότας που γεννούσε ένα χρυσό αυγό τη μέρα, αλλά ο ιδιοκτήτης της τη σκότωσε για να έχει “όλα” τα αυγά αμέσως! Έτσι και η υπερβολική χρήση λιπασμάτων μολύνει το έδαφος, τα ύδατα και τα ίδια τα φυτά και κάποια ώρα…
2. Ανάλυση του δημογραφικού προβλήματος δείχνει ενδιαφέρουσες πτυχές. Π.χ ο μέσος όρος πληθυσμιακής αύξησης στα έτη 1913-47, αγνοώντας τους πολέμους, ήταν 28%. Στην περίοδο 1947-1980 η αύξηση ήταν 22% και στην Ευρώπη ανέβηκε στο 30%.
Ο ρυθμός αύξησης έχει πέσει πρόσφατα (1990-2009) στις περισσότερες χώρες αλλά σε μερικές εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλός. Ο μέσος όρος στον κόσμο είναι 28,4%, λίγο παραπάνω από την περίοδο 1913-47. Στην Αφρική βλέπουμε τον υψηλότερο ρυθμό με 58,4%, στην Ασία (δίχως την Κίνα) 36,9%, στη Λατ. Αμερική 32%, στην Κίνα 17,3% και στην Ευρώπη 9,9%.
Μερικά παραδείγματα δείχνουν πιο ανάγλυφα την εκθετική αύξηση. Πχ. στα έτη (1960-2010) στην Ινδονησία ο πληθυσμός αυξήθηκε από 97 εκμ σε 237.6 εκμ (δηλ 145%) και στην Ινδία από 361 εκμ σε 1.2 δις (δηλ. 235%)
3. Ας δούμε τώρα μια διαφορετική πτυχή. Την τελευταία δεκαετία, ο Συνολικός Ρυθμός Γεννητικότητας (TFR = Total Fertility Rate) έχει σταθεροποιηθεί στις περισσότερες χώρες. Έτσι, αρχίζοντας με τις μεγαλύτερες αυξήσεις έχουμε στην Αφρική 58,4%, στην Ασία 36,9% και στη Λατ. Αμερική 32%. Οπουδήποτε αλλού, η ανάπτυξη είναι στα μισά και πιο κάτω.
Η χώρα του Νίγηρα (βόρεια της Νιγηρίας) έχει TFR 7,19, το Μάλι έχει TFR 6,25, η Νιγηρία 5,3, η Κένυα 5,2, ενώ η Βολιβία (δυτικά της Βραζιλίας) έχει 3,96. Σε αντίθεση, πιο ανεπτυγμένες χώρες όπως η Κίνα έχει κάτω από 1,5, η Ιαπωνία 1,4, η Νότια Κορέα 1,2 και η Σιγκαπούρη 0,79. Ο μέσος όρος της Ευρώπης είναι κάτω από 1,5 και μερικές χώρες (Βρετανία, Γερμανία, Ελλάδα, Ουγγαρία) δείχνουν στασιμότητα ή και μείωση. Οι Ούγγροι είναι Ρωμαιοκαθολικοί και η θρησκεία τους απαγορεύει την αντισύλληψη αλλά ο πληθυσμός δεν αυξάνεται. Στην Ελλάδα ακόμα και στις δεκαετίες οικονομικής ευμάρειας (1978-2008) ο πληθυσμός κυμαινόταν γύρω στα 10 εκμ, με υπογεννητικότητα, και αυξήθηκε τελευταία στα 11 εκμ λόγω μετανάστευσης (συχνά παράνομης).
4. Στις στατιστικές μας διαφαίνεται μια ενδιαφέρουσα άποψη της δημογραφικής έκρηξης παγκοσμίως. Οι πιο χαμηλοί ρυθμοί γεννητικότητας παρατηρούνται στις πιο αναπτυγμένες χώρες (Ευρώπη κλπ), ενώ οι πιο ψηλοί με τεράστια πληθυσμιακή αύξηση είναι σε χώρες μη-αναπτυγμένες, με μεγάλες μάζες φτωχών. Εδώ δεν υπάρχει πολλή ενημέρωση, ούτε αποτελεσματικός οικογενειακός σχεδιασμός, αλλά και όπου υπάρχει (π.χ. στην Ινδία, με πολλά οικονομικά κίνητρα για αντισύλληψη), οι φτωχοί δεν ενδιαφέρονται. Αντισυλληπτικά μέσα, χημικά ή μηχανικά, είναι συνήθως ακριβά. Τα παιδιά θεωρούνται φυσικό αποτέλεσμα της σεξουαλικής πράξης, η οποία παρέχει συχνά τη μόνη ευχαρίστηση πέραν του φαγητού και του ύπνου. Συχνά τα παιδιά, ειδικά τα αγόρια, προσθέτουν στο οικογενειακό εισόδημα είτε βοηθώντας στις οικογενειακές δουλειές (κτήμα ή μαγαζί) είτε, συνηθέστερα, ως μισθωτοί, ενώ τα κορίτσια μπορούν να πουληθούν.
Προσέξτε! Στην Ινδονησία, σε 50 χρόνια (1960 – 2010) ο πληθυσμός υπερδιπλασιάστηκε από 97 εκμ σε 237,6 εκμ. Στην Ινδία τριπλασιάστηκε από 361 σε 1,2 δις. Στην Κένυα από 7 εκμ σχεδόν εξαπλασιάστηκε σε 40 εκμ. Στη Βολιβία σχεδόν τετραπλασιάστηκε από 2,7 εκμ σε 10,5 εκμ. Στον Νίγηρα πενταπλασιάστηκε από 3 εκμ σε 15,5 εκμ.
5. Γιατί εμμένει στις χώρες αυτές η φτώχεια;
Η αιτία είναι πολυσύνθετη – και μάλλον πρόκειται για πολλές και διαφορετικές αιτίες: πλούτος ή έλλειψη φυσικών πόρων, παράδοση και κουλτούρα γενικά, νοοτροπία εργατικότητας ή σπατάλης και άλλοι παράγοντες που χρειάζονται μελέτη.
Ένα αίτιο σίγουρα είναι το σύστημα γαιοκτησίας, αφού αυτές οι χώρες ειδικά έχουν οικονομία κυρίως αγροτοκτηνοτροφική. Μια πτυχή του προβλήματος είναι η άνιση κατανομή εδαφών ή αγροτεμαχίων (όχι μόνο σε μέγεθος αλλά και σε ποιότητα ή αποδοτικότητα). Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Βολιβία και την Κένυα και τα ποσοτικά ποσοστά ιδιοκτησιών μέχρι τα τέλη του 20 αιώνα.
Στη Βολιβία 3,8% όλων των ιδιοκτησιών ήταν μεγάλα τσιφλίκια άνω των 25.000 στρεμμάτων, που καλύπτουν 81,8% της σύνολης καλλιεργήσιμης γης. Το 60% των ιδιοκτησιών ήταν μικρά κτήματα κάτω των 50 στρεμμάτων, που καλύπτουν μόλις 0,2% της καλλιεργήσιμης γης. Η ανισότητες είναι ολοφάνερες. Στην Κένυα πάλι, όπου ο πληθυσμός αυξήθηκε από 6 εκμ το 1950 σε 40 το 2010 (σχεδόν 7 φορές!!),μόλις 1.500 γαιοκτήμονες εξουσίαζαν ένα σύνολο 45 εκμ στρέμματα από μεγάλες ιδιοκτησίες των 40.000 στρεμμάτων και άνω. Από την άλλη όμως, 1,3 εκμ οικογένειες είχαν μικρούς κλήρους των 150 στρεμμάτων. Κι εδώ η ανισότης είναι καταφανής.
6. Όπως έγραψα λίγο πιο πάνω, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που επηρεάζουν τη διαμόρφωση των κοινωνικο-οικονομικών τάξεων και του επιπέδου διαβίωσης τους. Το σύστημα γαιοκτησίας είναι ένας από αυτούς. Άλλος παράγων είναι η παρουσία ή απουσία φυσικών πόρων. Τρίτος και σημαντικότατος παράγων είναι το σύστημα φορολογίας, το οποίο παντού εχει το απελπιστικό ελάττωμα να αφαιρεί από την εργασία μεγάλο μέρος της φυσικής αμοιβής της διογκώνοντας έτσι τη φτώχεια.
Αλλά αναμφισβήτητα, όπως δείχνουν οι κουραστικοί αριθμοί μας, ή φτώχεια και η υπεργεννητικότητα συμβαδίζουν.
Η εξάλειψη, ή έστω μείωση, της φτώχειας θα βοηθούσε. Αυτό επιχειρήθηκε κατά καιρούς με ανακατονομές γαιών, αλλά η βελτίωση ήταν πρόσκαιρη και πολύ σύντομα η παλιά κατάσταση επανήλθε. Μόνο το απλό και δίκαιο σύστημα της Γεωφορολόγησης μπορεί να επιφέρει μόνιμη βελτίωση. Και βέβαια ένα καλύτερο σύστημα Παιδείας.
Ο άνθρωπος τελικά πρέπει να χρησιμοποιήσει πλήρως τον λογισμό του, καθαρό από απληστία, αλαζονεία και άγνοια, για την επίλυση της άνισης κατανομής του πλούτου και της πληθυσμιακής έκρηξης – με όσα συνεπάγονται οι δύο αυτές απόψεις.
