1. Λίστες πιθανών φοροφυγάδων αποτελούν εδώ κι εβδομάδες κύρια είδηση καθημερινά. Η καταπολέμηση και πάταξη της φοροδιαφυγής είναι ένα από τα πιο δημοφιλή συνθήματα που εξαγγέλλουν και απαγγέλλουν οι πολιτικοί σε προεκλογικές και μη περιόδους και θεωρείται πανάκεια για κάθε οικονομική δυσπραγία. Μαζί με αυτό, φυσικά, ανακοινώνεται και το συγγενικό σλόγκαν περί μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος προς το απλούστερο, αποτελεσματικότερο και δικαιότερο.
Από τη Μεταπολίτευση και δώθε, παρά τις ηχηρές εξαγγελίες, δεν έγινε καμιά φορολογική μεταρρύθμιση ούτε από γαλάζιες ούτε από πράσινες κυβερνήσεις (ούτε κι εκείνες της Συνεργασίας τριών και περισσοτέρων κομμάτων) και βέβαια δεν επιδιώχθηκε η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Λέγεται και γράφεται επισήμως πως πολλά δισεκατομμύρια ευρώ διαφυγόντων φόρων βρίσκονται σε καταθέσεις εκτός Ελλάδας. Ο κ. Π. Μανδραβέλης μας πληροφορεί (Καθημερινή 7/10/12) μάλιστα πως γενικά στη Δύση “τουλάχιστον 21 τρις δολάρια από φοροδιαφυγή βρίσκονται κατατεθειμένα σε φορολογικούς παραδείσους”.
2. Στην ίδια σελίδα (30) ο κ. Μανδραβέλης υποδείχνει δύο ακόμα σημεία.
Πρώτον, σε μια μελέτη του F. Schneider (γερμανικού πανεπιστημίου) περί “γκρίζας οικονομίας και διαφθοράς” (=παραεμπόριο, μαύρο χρήμα, φοροδιαφυγή, φακελάκια και παρόμοια) για το 2002-3 η Ελλάς είναι πρώτη με 28,2% του ΑΕΠ, η Ιταλία δεύτερη με 25,7%, η Ισπανία τρίτη με 22% και η Πορτογαλία τέταρτη με 21,9%! Κάτι πάει να πει αυτό για τις χρεοκοπημένες χώρες της Ευρωζώνης.
Δεύτερον, η καταπολέμηση της φοροδιαφυγής σε μια οικονομία με πολλές μικρές επιχειρήσεις είναι σύνθετη και πολύ δύσκολη. Δεν συμφέρει πολιτικά διότι οι μικρομεσαίοι στην Ελλάδα ανέρχονται περίπου σε 800.000 και αποτελούν “το 13% των όσων ψήφισαν στις τελευταίες εκλογές” (Ιούνιος 2012). Έτσι το να κυνηγηθούν φορολογικά σε ένα “πρόγραμμα μηδενικής ανοχής” θα έχει τεράστιο πολιτικό κόστος (ακόμα κι αν αποτελούν το 8% του συνόλου των ψηφοφόρων) αφού μαζί τους θα είναι συγγενείς και φίλοι.
Επιπλέον, η φορολόγησή τους θα συνεπάγεται μεγάλο κόστος ελέγχου (και φοροείσπραξης) σε αντίθεση με τη φορολόγηση μεγάλων επιχειρήσεων που είναι πιο λίγες και ελέγχονται πιο εύκολα αφού έχουν πολυάριθμο προσωπικό και αναγκαστικά κρατάνε αποδείξεις και βιβλία λογαριασμών. Στην πραγματικότητα θα χρειαστεί αστυνόμευση όπως σε ολοκληρωτικά καθεστώτα τύπου σταλινισμού.
3. Η λύση, κατά τον κ. Μανδραβέλη, έχει δύο σκέλη. Πολύ ορθά υποδείχνει πως οι εξαγγελίες και ρητορείες περί καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και σπατάλης του δημόσιου χρήματος “χρησιμοποιούνται για να κοροϊδεύουμε εαυτούς και αλλήλους” και για να αποφεύγουμε μεταρρυθμίσεις και μέτρα αναδιάρθρωσης της οικονομίας. Πιο σωστά, είναι οι κομματάρχες και τα κομματόσκυλά τους που κοροϊδεύουν εαυτούς κι εμάς όλους τους πολίτες.
Συμφωνώ απόλυτα με το ένα σκέλος που συνίσταται σε μεταρρυθμίσεις και αναδιαρθρώσεις. Αλλά θα διευκρίνιζα πως δεν αρκεί το κλείσιμο μερικών άχρηστων οργανισμών, όπως φαίνονται τώρα, και απολύσεις (άχρηστων) δημόσιων υπαλλήλων. Η σπατάλη πρέπει να περισταλεί από το κεφάλι απ’ όπου βρωμάει το ψάρι. Να μειωθούν οι βουλευτές κατά 200 και τα υπουργεία κατά 10, τουλάχιστον. Και βέβαια όλες οι αμοιβές.
4. Διαφωνώ εντονότατα με το δεύτερο σκέλος που είναι αλλόκοτο. Θεαματικά αποτελέσματα στην πάταξη της φοροδιαφυγής θα δούμε μόνο “με περιορισμό του ποσοστού των μικρότερων επιχειρήσεων” !!! Είναι αλλόκοτο και παράδοξο για έναν άνθρωπο με αληθινά φιλελεύθερη νοοτροπία, όπως είναι ο κ. Μανδραβέλης (και γι’ αυτό φιλοξενούμε άρθρα του στο blog μας τόσο συχνά), να θέλει να περιορίσει τις μικρές μονάδες παραγωγής κι εμπορίου, δηλαδή ανεξάρτητους μικροεπιχειρηματίες που επιδείχνουν ευρηματικότητα, πρωτοβουλία και ικανότητα.
Είναι αλλόκοτο επίσης διότι ο ίδιος λέει – “ Όλες οι χώρες δίνουν τη μάχη τους κατά της φοροδιαφυγής, ακόμα και παρά το γεγονός ότι έχουν μικρότερα ποσοστά [μικρομεσαίων]”! Αναφέρει ενδεικτικά ότι ενώ η Ελλάδα έχει 73 μικρομεσαίες μονάδες ανά 1000 κατοίκους, η Γερμανία έχει μόνο 20 κι ο μέσος όρος στην Ευρώπη είναι 40.
Σύμφωνα με την έρευνα του F. Schneider, η παραοικονομία στη Γερμανία ήταν 16,8% του ΑΕΠ, στη Σουηδία 18,3%, στη Νορβηγία 18,4%, στη Δανία 17,3%, στη Φινλανδία 17,4% και στο Βέλγιο 21%. Και αυτές είναι χώρες του Βορρά που έχουν, όπως γενικά πιστεύεται, κατοίκους έντιμους και νομιμόφρονες. Μέτρο σύγκρισης μας δίνουν η Ελβετία με 9,4% και οι ΗΠΑ με 8,4%.
Σε μια μελέτη του Δρ. Α. Γεωργιάδη (με στοιχεία από το F. Schneider) αναφέρεται ότι η Ολλανδία και το Βέλγιο έχουν 30 μικρομεσαίες ανά 1000 κατοίκους, αλλά η Ολλανδία έχει μόλις 12,6% ενώ το Βέλγιο 21% παραοικονομία του ΑΕΠ αντίστοιχα. Η Αυστρία έχει 25 μικρομεσαίες και 10,9% παραοικονομία ενώ η Γερμανία έχει 20 μικρομεσαίες και 16,8%. Επίσης η Αυστραλία έχει 35 και 13,5% ενώ η Δανία με 20 έχει 17,3%. Με άλλα λόγια, δεν είναι απόλυτος κανόνας πως η φοροδιαφυγή είναι μεγαλύτερη όπου υπάρχουν περισσότερες μικρομεσαίες μονάδες. Ναι, ασφαλώς υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ αριθμού μικρομεσαίων και ποσοστού φοροδιαφυγής, αλλά δεν είναι αυτός ο μόνος ούτε ο αποφασιστικός παράγων.
5. Το ερώτημα είναι “Γιατί έχουμε τόση φοροδιαφυγή;”
Το να εξαγγέλλουμε ή ακόμα και να νομοθετούμε για τον περιορισμό των μικρομεσαίων είναι αναποτελεσματική και κούφια ρητορεία, εξίσου με όλες τις εξαγγελίες των πολιτικών μας για μεταρρυθμίσεις. Η προσφυγή στην καταστολή ή περιστολή ή απαγόρευση είναι σχετικά εύκολη – όπως η επιβολή φόρων κάθε είδους και περικοπή μισθών και συντάξεων. Αλλά δεν είναι βιώσιμη, αποτελεσματική λύση. Και η αποτυχία της φάνηκε ολοκάθαρα στο πείραμα της ποτοαπαγόρευσης στις ΗΠΑ της μεσοπολεμικής περιόδου, όπου το μόνο που πέτυχε ήταν η αύξηση της εγκληματικότητας!
Χρειάζεται να βρεθούν οι αιτίες μιας αντικοινωνικής τάσης όπως η φοροδιαφυγή.
6. Γιατί λοιπόν υπάρχει φοροδιαφυγή ;
Ο πρώτος κι εύκολος αλλά πολύ σημαντικός λόγος είναι διότι έχουμε φόρους. Αυτό ακούγεται σαν επιπόλαιη ταυτολογία αλλά δεν είναι.
Όλοι οι φόροι είναι ουσιαστικά εγκληματικοί καταστρατηγώντας κάθε έννοια ηθικής, όπως αυτή εκφράζεται απλά στο “Ου κλέψεις”. Όλοι οι φόροι κλέβουν από το προϊόν του μόχθου του εργαζόμενου ανθρώπου.
Αυτός είναι ο δεύτερος λόγος. Γιατί δηλαδή θα πρέπει εγώ να εργάζομαι και το κράτος να παίρνει μέρος του προϊόντος της παραγωγής μου; Kαι γιατί όταν εγώ εργάζομαι περισσότερο, πρέπει να πληρώνω περισσότερο φόρο; Κι ακόμα, γιατί ενώ εγώ εργάζομαι και πληρώνω περισσότερο φόρο, ο άλλος που εργάζεται λιγότερο ή καθόλου επιδοτείται από το φιλεύσπλαχνο κράτος με τα δικά μου λεφτά;
Με ποια λογική, με ποια αίσθηση δικαιοσύνης, πρέπει όσοι εργάζονται σκληρά και μοχθούν περισσότερο να πληρώνουν φόρους από τους οποίους το κράτος (οι κυβερνήτες) χρηματοδοτούν λεγεώνες άχρηστους υπαλλήλους, ταραχοποιούς συνδικαλιστές, ανίκανους επιχειρηματίες κλπ ;
Βέβαια, υπάρχουν δημόσιες και δημοτικές υπηρεσίες – δρόμοι, ηλεκτροδότηση, αποχέτευση, αποκομιδή σκουπιδιών, δικαστήρια, αστυφυλακή κλπ. Ναι, ασφαλώς οι φόροι μου να πηγαίνουν σε τέτοιες υπηρεσίες. Αλλά γιατί και σε όλα τα άλλα;
Επιπλέον (τρίτος λόγος), οι δημόσιες υπηρεσίες είναι απαράδεκτα χαμηλής ποιότητας. Χιλιάδες άνθρωποι πληρώνουν φόρους για να χρηματοδοτείται π.χ. η υδροδότηση και η παιδεία, αλλά το νερό είναι άθλιο και αναγκάζονται να αγοράζουν εμφιαλωμένο, και η παιδεία ακόμα αθλιότερη και αναγκάζονται να στέλνουν τα παιδιά τους σε ιδιωτικά σχολεία.
Υπάρχουν σοβαρά σφάλματα στις αντιλήψεις (και πρακτικές) μας σχετικά με τους φόρους και τις δημόσιες υπηρεσίες του κράτους προνοίας.
7. Ο Δρ. Στόκμαν στο έργο του Ίψεν μιλάει εύγλωττα για “αλήθειες” που γερνάνε και εκφυλίζονται:
Υπάρχουν αλήθειες που έχουν φθάσει σε τέτοια ηλικία ώστε να έχουν ξεπεράσει κατά πολύ τη χρησιμότητά τους. Κι όταν μια αλήθεια έχει φθάσει σε τέτοια γηρατειά, βρίσκεται ήδη στην οδό να γίνει ψέμα… Τέτοιες γερασμένες αλήθειες γίνονται λιγνές και σκληρές. Κι επειδή η μεγάλη μάζα των ανθρώπων ανατράφηκε από αυτές, αργότερα τις συστήνει στη σύνολη ανθρωπότητα ως υγιέστατη πνευματική τροφή. Μιλώντας ως γιατρός, σας διαβεβαιώνω πως τέτοια τροφή δεν έχει θρεπτικότητα. Όλες οι αλήθειες της πλειοψηφίας είναι σαν παμπάλαιο ταγγό λαρδί ή χαλασμένο ζαμπόν: από αυτές προέρχεται το ηθικό σκορβούτο που κατατρώει τη ζωή των ανθρώπων. (Ο Εχθρός του Λαού)
Το σύστημα αναλογικής/προοδευτικής φορολογίας και το κράτος προνοίας, εγκωμιασμένα και υιοθετημένα από τη μεγάλη πλειονότητα των ανθρώπων, είναι δύο τέτοιες παμπάλαιες χαλασμένες αλήθειες που έχουν αποδυναμώσει την οικονομία όλων των χωρών έτσι που όλα τα κράτη να είναι καταχρεωμένα κι όλοι οι άνθρωποι, εκτός από την πλουτοκρατική ελίτ, να καταταλαιπωρούνται.
Πίσω από την προφανή οικονομική κατάσταση ελλοχεύει βασανιστικά η τριάδα άγνοια – αλαζονεία – απληστία.
8. Στο άρθρο μου Αρχές Διακυβέρνησης: 28. Οικονομία της Αγοράς Β: οι Απαρχές περιέγραψα πώς και πότε δημιουργήθηκε το κράτος προνοίας στα μέσα του 19ου αιώνα στη Βρετανία λόγω των άθλιων συνθηκών που εμφανίστηκαν μετά από τις περικλείσεις γαιών στα τέλη του 18ου αιώνα και στις απαρχές του 19ου, δηλαδή παράλληλα με τη Βιομηχανική Επανάσταση. Στο τμήμα §8 του άρθρου παραπέμπω σε πολλούς οικονομολόγους που επεσήμαναν το απλό γεγονός πως η έγερση των φρικιαστικών συνθηκών φτώχειας προκλήθηκε από την εκδίωξη εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από τις μικροϊδιοκτησίες τους και τις κοινοτικές γαίες ή τους αγριότοπους όπου μέχρι τότε είχαν κατά την αρχαία αγγλοσαξονική παράδοση ελεύθερη πρόσβαση.
Δεν το ανέφερα σε αυτό το άρθρο, αλλά η αναλογική/προοδευτική φορολογία εισήλθε ως σύστημα στη ζωή των Βρετανών περίπου την ίδια εποχή. Ο Άνταμ Σμιθ είχε προτείνει ως έναν από τέσσερις όρους οι άνθρωποι να πληρώνουν φόρο “ανάλογα με τις ιδιαίτερες ικανότητές τους… ανάλογα με το εισόδημα που απολαμβάνουν κάτω από την προστασία της πολιτείας.” Μόνο που αυτός ο στοχαστής διατύπωσε τρεις άλλους όρους οι οποίοι αγνοούνται πλήρως από τους ηλίθιους, ανίκανους, διεφθαρμένους πολιτικούς: β) ο φόρος να είναι βέβαιος, να μην αλλάζει κάθε τόσο· γ) να εισπράττεται όπως και όταν βολεύει τον φορολογούμενο· δ) η αποκόμισή του να μην κοστίζει πολλά. Ούτως ή άλλως η αναλογική φορολόγηση καταπιέζει την εργασία και τα χαμηλότερα εισοδήματα: με ένα φόρο 10% ένα εισόδημα €5.000 θα μείνει €4.500, ενώ το €10.000 θα μείνει €9.000.
9. Ναι, βεβαίως ο Keynes στη γενική θεωρία του (1936) προωθούσε την ιδέα της κρατικής παρέμβασης σε συνθήκες ύφεσης. Αλλά αυτός, ο μαθητής του Alfred Marshall, έλεγε επίσης πως η φορολογία προκαλεί πληθωρισμό και οδηγεί σε απώλεια ανταγωνιστικότητας, σε αυξανόμενες τιμές και σε μεγαλύτερη ανεργία. Σε μια οικονομία ανοιχτής αγοράς οι τιμές φθάνουν στο καλύτερο ανταγωνιστικό τους επίπεδο μόνο όταν οι εγχώριοι φόροι καταργηθούν (σ. 24 -5, 119)!
Ο Keynes, παρά τη διαπεραστικότητα κι ευρύτητα της έρευνάς του δεν είχε λύση για την αναγκαία εξεύρεση εσόδων του κράτους. Αγνόησε τον δάσκαλό του και σε αυτό το σημείο.
Παρά ορισμένα λάθη του σχετικά με την πρόσοδο (rent) όπως την όρισε λανθασμένα ο Ricardo, ο Marshall ξεχώρισε ειδικά για την αξία γαιών, που συχνά αυξάνεται με εκθετικό ρυθμό σε αστρονομικά ύψη, το ιδιωτικό μέρος της και το δημόσιο. Το ιδιωτικό μέρος είναι αυτό που οφείλεται στην εργασία του κατόχου – όπως η καλλιέργεια, το κτίσιμο, η εξόρυξη κλπ. Το δημόσιο μέρος είναι αυτό που οφείλεται στην ύπαρξη της κοινότητας με τους δρόμους, την αποχέτευση, την ηλεκτροδότηση και όλες τις άλλες προφανείς και αφανείς υπηρεσίες που προσφέρει μια κοινότητα. Μια τοποθεσία στις άγριες κορφές της Πίνδου έχει σχεδόν μηδενική αξία σε σχέση με την αξία ενός ισομεγέθους αγροτεμαχίου στη Θεσσαλία, ενώ ένα ισομέγεθες οικόπεδο στην πρωτεύουσα έχει ασύγκριτα μεγαλύτερη αξία από τον Θεσσαλικό αγρό. Αυτή η διαφορά, η δημόσια αξία, είναι η πρόσοδος. Και αυτή μεγαλώνει καθώς η κοινότητα αναπτύσσεται σε πληθυσμό, τεχνολογία και πληροφόρηση.
Ο Marshall πρότεινε αυτή η πρόσοδος, η δημόσια αξία, να επιστρέφεται στο Δημόσιο για τα έξοδά του.
Ένα πρόσθετο ευεργέτημα είναι πως αυτή η πληρωμή στο κράτος δεν μπορεί να μετακυληθεί στους καταναλωτές! (Βλ. Principles of Economics (1890) 5.10 ή 1949: 358-360).
Πριν τον Marshall, o Henry George (Αμερικανός 1879), ο Peter Dove (Βρετανός 1850), o David Ricardo (Βρετανία 1815), ο Thomas Paine (Βρετανός στις ΗΠΑ 1790), ο Adam Smith και οι Φυσιοκράτες στη Γαλλία πρότειναν αυτή την εισφορά. Πολλοί άλλοι αργότερα έκαναν το ίδιο ως τις μέρες μας, όπως ο πασίγνωστος J. Stiglitz, ο R. Burgess, τέως Διευθυντής της Economic Study Association του Λονδίνου, κ.α.
A. Smith: “η πρόσοδος είναι ίσως το είδος εισοδήματος που μπορεί καλύτερα να υποστεί την επιβολή ενός ιδιαίτερου φόρου” (Πλούτος των Εθνών, 1776, 2.2.1)
J. Stiglitz: “Η φορολόγηση της προσόδου όχι μόνο δεν είναι στρεβλωτική, αλλά είναι ο μοναδικός φόρος αναγκαίος για να χρηματοδοτεί τις δημόσιες υπηρεσίες πρόνοιας” (Atkinson & Stiglitz, 1980: 524).
10. Αυτό που δεν διαφαίνεται καθαρά σε όλα τα παραπάνω στο §9 είναι πως δεν μπορεί να υπάρξει φοροδιαφυγή με τη Γεωφορολόγηση (=είσπραξη της δημόσιας αξίας) διότι η γη σε οικόπεδα ή αγροτεμάχια είναι ορατή και η αξία της γνωστή σε όλους. Ένας μεσίτης μπορεί να μας πληροφορήσει για οποιοδήποτε τεμάχιο γης οπουδήποτε. Δεν χρειάζονται αποδείξεις, λογαριασμοί, δελτία αποστολής, βιβλία και όλες οι άλλες ανοησίες του τωρινού συστήματος.
Μια διευκρίνιση. Πρόκειται για την αξία γαιών σκέτων, όχι και των καλλιεργειών, των κτισμάτων ή των ορυχείων. Η Γεωφορολόγηση αφορά τις αξίες εδαφών μόνο, όχι ακινήτων!
Και φυσικά δεν χρειάζεται να περιοριστεί ο αριθμός μικρομεσαίων μονάδων καθόλου. Απεναντίας, μάλλον θα αυξηθεί. Διότι δεν θα φορολογείται πια το προϊόν της εργασίας των ανθρώπων, όπως όλοι έχουν συνηθίσει, έστω κι αν όλοι θεωρούν το σύστημα άδικο και το μισούν εκ βάθους καρδίας. Το κράτος θα αποκομίζει μια αξία που το ίδιο δημιουργεί ως εκφραστής της ύπαρξης της κοινωνίας.
Ο αριθμός των υποστηρικτών της Γεωφορολόγησης (Land Value Taxation) αυξάνεται. Στις ΗΠΑ και στη Βρετανία υπάρχουν μερικοί σχεδόν φανατικοί υποστηρικτές ακόμα και στα πανεπιστήμια: στις ΗΠΑ οι Foldvary, Gaffney, Hudson κ.α.· στη Βρετανία οι McLean, Muellbauer, Widerquist κ.α. Πολλοί, πανεπιστημιακοί και δημοσιογράφοι, συζητούν κατά πόσο η ΓΦ θα είναι δημοφιλής ή όχι και αν κάποιο κόμμα θα τολμούσε να την εφαρμόσει. Όμως θα ήταν καλύτερα αυτοί οι τελευταίοι απλώς να εξηγούσαν τι ακριβώς είναι η ΓΦ βοηθώντας τον κόσμο να καταλάβει περί τίνος πρόκειται.
Είναι όντως ένα φορολογικό σύστημα πολύ απλό, αποτελεσματικότατο και δίκαιο. Τα του ατόμου στο άτομο και τα του δημοσίου στο δημόσιο.
Μόνον έτσι, παρεμπιπτόντως, θα έχουμε πραγματικά ελεύθερη οικονομία της αγοράς. Όλα τ’ άλλα είναι λίγες από τις ίδιες σαπουνόφουσκες.
Βιβλιογραφία
Atkinson A., Stiglitz J. 1980, Lectures on Public Economics, Λονδίνο, Mc Graw.
Burgess R. 1993, Public Revenue without Taxation, Λονδίνο, Shepheard Walwyn.
Γεωργιάδης Α. 2007, “The Size of the Shadow Economies…” στο Journal of Population Economics 20(3), 495-526: OECD, Structural Business Statistics. (Βλ. και Schneider F.)
Dove P. 1850, The Theory of Human Progression, Λονδίνο.
George H. 1879, Progress & Poverty, New York, άπειρες εκδόσεις.
Keynes J.M. 1936, The General Theory of Employment, Interest and Money, Λονδίνο.
Marshall A. 1890, Principles of Economics, new edition 1949 κλπ, Λονδίνο, MacMillan.
Paine T. 1797, Agrarian Justice 1995 Oxford, OUP.
Ricardo D. 1817, Principles of Political Economy & Taxation, Λονδίνο, πολλές επανεκδόσεις.
Schneider F. 2004, Shadow Economics and Corruption, J. Kepler University of Linz & IZA Bonn.
Smith A. 1776, Wealth of Nations, πολλές επανεκδόσεις.
