Παιδεία

Η σημερινή εποχή είναι μια κρίσιμη εποχή. Ολόγυρά μας τα νέα έρχονται καταιγιστικά. Και τα περισσότερα από αυτά είναι δυσάρεστα. Πόλεμοι, λιμοί, καταστροφές, ανέχεια, βία, αδικία, αβεβαιότητα για το μέλλον, απληστία, εχθρότητα και πολλά παρόμοια είναι η καθημερινή τροφή του ανθρώπου του σήμερα. Και αυτά εκτείνονται σε παγκόσμιο επίπεδο.

Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι όλοι, σε κάποιο μέτρο, αναγνωρίζουμε πώς έχει η σημερινή κατάσταση. Όλοι ανεξαιρέτως. Και οι περισσότεροι αδυνατούμε να τη δεχτούμε.

Οι τρόποι που συνήθως προτείνονται ή δοκιμάζονται για την βελτίωση της σημερινής κοινωνίας, μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις μεγάλες ομάδες:

Α. Μέσω πολιτικής αλλαγής. Αλλά τα διάφορα πολιτικά συστήματα, έχουν, λίγο  ή πολύ, δοκιμαστεί σε ένα ή περισσότερα μέρη και σε αρκετά διαφορετικές κοινωνίες. Και κανένα δεν έχει φέρει ουσιαστικά αποτελέσματα. Αντίθετα φαίνεται ότι αργά ή γρήγορα όλα καταλήγουν σε μια κατάσταση όπως η σημερινή.

Β. Δια της βίας: είτε μέσω λαϊκής επανάστασης, είτε μέσω δικτατορικής επιβολής. Αλλά η παγκόσμια ιστορία καταδείχνει ότι ουδείς εκ των τρόπων αυτών επέφερε πραγματική αλλαγή. Οι ελπίδες, που αρχικά προκαλεί μια τέτοια κατάσταση, πνίγονται συνήθως σε αίμα αθώων ανθρώπων και οι επίδοξοι σωτήρες αποδεικνύονται αιμοσταγείς εγκληματίες που προσπαθούν να διατηρήσουν τα προνόμια που απέκτησαν σε βάρος άλλων.

Γ. Με παιδεία. Αυτή η λύση συνήθως φαντάζει η πιο λογική. Αλλά από την άλλη, ποια παιδεία ακριβώς; Αν και (τουλάχιστον στον “δυτικό κόσμο”) υπάρχει πληθώρα πληροφοριών και σχετική ευκολία στην διακίνησή τους, η “μόρφωση” δεν φαίνεται να φέρει κανένα αποτέλεσμα. Πολλοί αντιτείνουν ότι πρόκειται για μια αργή διαδικασία. Και αυτό φαίνεται σωστό. Εντούτοις σήμερα, μετά από τουλάχιστον 50 χρόνια ελεύθερης διακίνησης ιδεών τα σχολεία μοιάζουν να έχουν εκπέσει σε αγορές παπαγαλιστικών ή στείρων δεδομένων και οι γονείς (που μαζί με τα σχολεία έχουν την κύρια ευθύνη εκπαίδευσης) αφοσιωμένοι στις βιοποριστικές και άλλες ασχολίες τους διαθέτουν λιγοστό χρόνο για να ασχοληθούν ουσιαστικά με την εκπαίδευση των παιδιών τους.

Καθώς λοιπόν, σε μαζικό επίπεδο, δεν προκύπτει πρακτικά κάποια ουσιαστική λύση για την καλυτέρευση της ανθρώπινης συμβίωσης στρεφόμαστε στο ατομικό επίπεδο. Όμως στην ερώτηση “τι μπορεί να κάνει ο καθένας από εμάς για να αλλάξει προς το καλύτερο αυτή η κατάσταση΄”, η απάντηση, εκ πρώτης όψεως, ακούγεται μονολεκτική: ΤΙΠΟΤΑ! Μπροστά στην έκταση των γεγονότων, ένας και μόνος άνθρωπος μοιάζει ανήμπορος να αντιδράσει. Φαίνεται να μην έχει άλλη επιλογή από το να σκύψει το κεφάλι και να παραμείνει εγκλωβισμένος και αδύναμος. Ή, εναλλακτικά, να αποφασίσει ότι το καλύτερο που μπορεί να κάνει είναι να εξασφαλίσει όσα μπορεί για τον εαυτό του και ίσως και τους κοντινούς του ανθρώπους κλείνοντας τα μάτια του με στυγνή αδιαφορία σ’ αυτά που συμβαίνουν γύρω του.

Έτσι έχουμε οδηγηθεί σε ένα αδιέξοδο. Αδιέξοδο βασανιστικό για μερικούς, καταλυτικό για τους περισσότερους. Μήπως τελικά δεν υπάρχει λύση;

Όμως ας αναρωτηθούμε: Πώς πραγματικά περνάμε τον χρόνο μας;

Οι περισσότεροι:

•Ζούμε μέσα σε ανήλιαγους ασφυκτικούς χώρους μαζικά στριμωγμένους σε βρόμικες, θορυβώδεις και γκρίζες πόλεις, όπου το τσιμέντο, η πίσσα (=άσφαλτος) και το μέταλλο κυριαρχούν.

•Ξυπνάμε, μεταφερόμαστε βιαστικά με ένα μεταλλικό κουτί με ρόδες, εργαζόμαστε μετά κόπων και βασάνων (και συχνά και μετά μεγάλης γκρίνιας), επιστρέφουμε σπίτι, όπου ξεκουραζόμαστε στην τηλεόραση και μετά κοιμόμαστε.

•Αντιμετωπίζουμε συχνά τα παιδιά μας ως βάρος και ταλαιπωρία στην καθημερινότητα, με τα οποία η ηχηρή φωνή (και ενίοτε η επίδειξη δύναμης) είναι ένα από τα συνηθέστερα μέσα επικοινωνίας.

•Έχουμε “προσωπικές σχέσεις” που ξεκίνησαν ίσως από κάποιο έντονο συναίσθημα αλλά που κατέληξαν σε αναγκαστική συγκατοίκηση είτε για οικονομικούς λόγους, είτε λόγω του φόβου της μοναξιάς.

•Διασκεδάζουμε με τους “φίλους” μας αναλωνόμενοι σε σχολιασμό άλλων “φίλων” μας ή δημόσιων προσώπων (“καλλιτεχνών” και μη) ή σε συζητήσεις περί μεθόδων εξεύρεσης περισσότερων χρημάτων ή ευκολότερης εργασίας.

•Είμαστε σημαντικοί ή σπουδαίοι όταν έχουμε χρήματα, ή ρούχα, ή αυτοκίνητα, ή σπίτια, ενώ όταν λείπουν αυτά δεν “κάναμε κάτι στη ζωή μας”.

•Ασχολούμαστε με καλλιτεχνίες κλπ όταν διαβάζουμε μακροσκελείς μυθοπλασίες, ή περιφερόμαστε σε εκθέσεις και δρώμενα που συνήθως συνιστούν την εξωτερίκευση του εγωισμού του εκάστοτε “καλλιτέχνη” και κυρίως όταν εκφέρουμε την άποψή μας για όλα αυτά.

•Γινόμαστε “πολιτικά ενεργοί” όταν επιδιώκουμε να επιβάλουμε έμμεσα ή άμεσα την “ορθή” άποψή μας σε άλλους.

•Είμαστε βαθιά θρησκευόμενοι όταν ανάβουμε κεριά σε εκκλησίες και φιλάμε εικόνες μια φορά την εβδομάδα.

Τα παραπάνω είναι απλουστευμένα. Αλλά στην ουσία απέχουν πολύ από την πραγματικότητά μας; Ζούμε μ’ ένα τρόπο σχεδόν αποκλειστικά μηχανικό. Νομίζουμε ότι κάνουμε επιλογές, ότι δρούμε  σύμφωνα με τη δική μας βούληση αλλά στην πραγματικότητα συμπεριφερόμαστε σαν φύλλα που παρασύρονται από τον αέρα. Πειθόμαστε και πιστεύουμε άκριτα τις διάφορες απόψεις και ιδέες που κυκλοφορούν όχι επειδή τις εξετάσαμε και τις βρήκαμε ορθές αλλά συνήθως επειδή τις “νιώθουμε” (με τρόπο ακατάληπτο ακόμα και για μας τους ίδιους) ορθές. Ακόμα και αν η ίδια η πραγματικότητα τις διαψεύδει, εμείς παραμένουμε κολλημένοι στις αντιλήψεις μας πεισματικά σαν μωρά παιδάκια. Μας αρέσουν πράγματα όχι επειδή μας κάνουν ευτυχισμένους αλλά επειδή επιβεβαιώνουν μια φανταστική και ανύπαρκτη εικόνα μας. Λες και οι άλλοι έχουν μάτια για να δουν. Λες κι εμείς οι ίδιοι βλέπουμε τους άλλους καθαρά, χωρίς το δικό μας χρωματισμένο (και συνηθέστατα γκριζωπό) πρίσμα.

Η παρούσα κρίση μπορεί να αποτελέσει ένα μεγάλο βοήθημα. Η πίεση της εποχής μας μπορεί να συντελέσει ώστε να βγούμε από τον βαθύ ύπνο μας. Ό,τι έχει γίνει, έχει γίνει. Όσοι φταίνε, φταίνε.  Όσοι σφάλαμε, σφάλαμε. Συμφωνώ, οι υπαίτιοι να τιμωρηθούν. Αλλά και τα σφάλματα πρέπει να γίνουν μαθήματα. Δεν μπορούμε να μείνουμε άλλο στο λάθος. Στο παρελθόν. Κάτι πρέπει να γίνει. Να γίνει για το τώρα. Να γίνει για το αύριο. Για ένα καλύτερο αύριο.

Είναι καιρός να αρχίσουμε να γνωρίζουμε τον τρόπο ζωής μας, να τον δούμε όπως πραγματικά είναι. Χωρίς ωραιοποιήσεις και δικαιολογίες, χωρίς προκαταλήψεις να ανοίξουμε τα μάτια μας και το μυαλό μας στην πραγματικότητα. Να εξετάζουμε με ακρίβεια και ειλικρίνεια τις καταστάσεις, τις ιδέες μας και τις προτεραιότητές μας. Να θέσουμε ως κριτήριο ζωής όσα είναι αληθινά σημαντικά. Πρέπει να εκπαιδεύσουμε τον εαυτό μας με μια νέα παιδεία. Μια παιδεία έξω από τον τρόπο σκέψης που έχει επιβάλει η κουλτούρα της βιτρίνας, της απληστίας και της αποξένωσης. Να μάθουμε να σκεφτόμαστε καθαρά και να εξετάζουμε με τη λογική μας και στην εμπειρία μας τα πράγματα. Να πάψουμε να υιοθετούμε αλόγιστα ή να παρασυρόμαστε ευκολόπιστα από όσα ακούμε ή γίνονται γενικά δεκτά από όπου κι αν προέρχονται αυτά.

Σιγά σιγά πρέπει επίσης να διδαχτούμε επιτέλους αυτό που ο πλανήτης μας και ολόκληρη η φύση μάς φωνάζει και μας διδάσκει κάθε στιγμή. Ότι οι ζωές μας είναι αλληλένδετες. Ότι κάθε οργανισμός (ακόμα και κάθε υλικό) πάνω στην γη στηρίζει τους άλλους και στηρίζεται από τους άλλους. Και αυτό ισχύει και για τους ανθρώπους τους ίδιους. Έχουμε μια πολύ εσφαλμένη ιδέα περί της δήθεν “ατομικότητάς” μας. Και αυτή η ιδέα αποτελεί την βάση κάθε δυστυχίας και κάθε προβλήματος της σημερινής κοινωνίας.

Το ερώτημα που εγείρεται είναι απλό: προτιμώ να ζω μια αγωνιώδη ζωή μέσα σε συγκρούσεις και προβλήματα, κυνηγώντας μια το ένα και μια το άλλο ώστε να γίνω πλούσιος, ή διάσημος ή δυνατότερος από τους άλλους ή μια ζωή αρμονική με τους γύρω μου σε ένα περιβάλλον ευχάριστο, ωφέλιμο και δημιουργικό;

Γόρδιος