1. Στο προηγούμενο άρθρο μείναμε με 4 ερωτήματα:
α) Τι σημαίνει πως μόνο ελάχιστοι άνθρωποι στρέφονται στην ανέλιξη;
β) Τι σημαίνει πως ο άνθρωπος γίνεται διαφορετικό ον;
γ) Ποιες λειτουργίες ή συνήθειες πρέπει να χάσει; Και πως;
δ) Ποιες ιδιότητες ή λειτουργίες πρέπει να αναπτύξει; Και πως;
Γιατί, λοιπόν, ελάχιστοι και όχι οι άνθρωποι όλοι; Ναι, αρχικά μοιάζει αυτό να είναι παράξενο και άδικο. Μα η αλήθεια είναι πως τα δισεκατομμύρια των ανθρώπων, παρά την αναγνωρισμένη μηχανικότητα, δυστυχία και αδυναμία τους, δεν θέλουν την ανέλιξη. Δεν την ξέρουν, δεν την καταλαβαίνουν και δεν κατανοούν τι συνεπάγεται ακόμα κι όταν κάποιος εξηγήσει με σαφήνεια.
Για να ανελιχθεί ο άνθρωπος παραμερίζοντας ιδιότητες και συνήθειες και αναπτύσσοντας άλλες δυνάμεις και λειτουργίες, πρέπει να το θέλει έντονα και για πολύ καιρό και να είναι διατεθειμένος να μελετήσει και να εργαστεί για μεγάλο διάστημα υπό πειθαρχία. Μια φευγαλέα επιθυμία δεν αρκεί.
Κι αυτή ακριβώς είναι η δικαιοσύνη. Γιατί να δίνεται πιεστικά σε κάποιον κάτι που δεν θέλει;
2. Το δεύτερο ερώτημα σχετικά με την αλλαγή σε διαφορετικό ον, ήδη το θίξαμε όταν αναφέραμε την απουσία μόνιμου και σταθερού εγώ στο (4. Φιλοσοφία: Εξέλιξη και ανέλιξη, § 3) και ανώτερη κατάσταση συνειδησίας (2. Φιλοσοφία: Ανισότητα Β’, § 2). Αλλά αυτό είναι ένα στοιχείο που δεν γίνεται αντιληπτό εύκολα.
Από πανάρχαιους χρόνους υπάρχει, όπως υπήρχε καθαρά στο Μαντείο των Δελφών, η εντολή «Γνώθι σ’ αυτόν», γνώριζε τον εαυτό σου. Και ο Πλάτων στον διάλογο Φαίδρος έχει τον Σωκράτη να λέει πως αφού δεν γνωρίζει τον ίδιο τον εαυτό του δεν νομίζει πως είναι ορθό να προσπαθεί να γνωρίζει άλλα πράγματα.
Σε όλες τις εποχές της γνωστής Ιστορίας μας, οι μεγάλες μάζες των ανθρώπων δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους. Σχεδόν κάθε άνθρωπος σήμερα νομίζει πως γνωρίζει τον εαυτό του επειδή ξέρει πως, ας πούμε, θυμώνει σε ορισμένες συνθήκες ή φοβάται ή συμπεριφέρεται με τον ένα ή άλλον τρόπο.
Το απλό γεγονός είναι πως ο άνθρωπος δεν γνωρίζει τον εαυτό του. Δεν ξέρει ποιοι είναι οι περιορισμοί του, ποιες είναι οι αδυναμίες και ποιες οι δυνατότητες του. Δεν ξέρει και δεν μπορεί να αντιληφθεί σε πόσο μεγάλο βαθμό δεν γνωρίζει τον εαυτό του.
Και οι ψυχολόγοι (ψυχαναλυτές, ψυχοθεραπευτές κλπ.) κάνουν το τεράστιο σφάλμα να επιχειρούν να μελετούν την ψυχολογία σε άλλους ανθρώπους, όμως όχι στον εαυτό τους. Αυτό δεν γίνεται.
3. Σχετικά με το τρίτο ερώτημα, ο άνθρωπος πρέπει σταδιακά να χάσει συνήθειες και μηχανικότητα. Τη μηχανικότητα μπορεί να μην την καταλαβαίνει στην αρχή και μπορεί να ερμηνεύει λάθος τη συνήθεια. Η μια τρέφει την άλλη.
Συνήθειες είναι βέβαια το κάπνισμα ή το αλκοόλ ή το σταύρωμα των ποδιών. Αλλά υπάρχουν λεπτότερες, πιο ύπουλες. Πχ. η φλυαρία: μιλάμε πάρα πολύ μόνο και μόνο γιατί δεν ελέγχουμε τη ροπή για ομιλία, για να ακούμε τη δική μας φωνή και να έχουμε την προσοχή των άλλων. Με αυτή συνδέεται το κακόβουλο κουτσομπολιό και η επίκριση άλλων.
Συνήθεια είναι και οι μηχανικές σκέψεις που κυκλοφέρνουν στο μυαλό μας αδιάκοπα για διάφορα περιστατικά, πρόσωπα και σχέσεις
Αλλά οι χειρότερες συνήθειες μας είναι δυσάρεστα συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, η ζήλεια. Αυτά ξεπηδούν αυτόματα και δεν μπορούμε να τα ελέγξουμε καθόλου. Είναι συνήθεις αντιδράσεις ανεξέλεγκτες.
Η πιο ισχυρή και βαθύρριζη συνήθεια μας είναι να επιθυμούμε πράγματα πέρα από τις πραγματικές ανάγκες μας για τη φυσική διάρκεια της ζωής μας, για υλική και νοητική τροφή, για πνευματική ανάπτυξη και βέβαια, για ανάπαυση.
Όλα αυτά έχουν σχέση με τον εγωισμό μας που συχνά αισθανόμαστε ως αυταρέσκεια, αλαζονεία και παρόμοια.
4. Οι ιδιότητες που πρέπει να αναπτύξει ο άνθρωπος είναι ιδιότητες που νομίζει πως ήδη κατέχει.
Το πρώτο πράγμα είναι κάποιος έλεγχος. Λίγη αυτοεξέταση δείχνει πως ο μόνος έλεγχος που έχουμε είναι να σταματάμε στιγμιαία το ρεύμα σκέψεων και ίσως να αλλάξουμε το θέμα και το κέντρο του ενδιαφέροντος. Αλλά πολύ γρήγορα η ροή ξαναρχίζει.
Και βέβαια δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω στις συγκινήσεις που ξεσπούν ξαφνικά και καταλαμβάνουν τον οργανισμό για πολύ καιρό. Ο θυμός, η ζήλεια, η απογοήτευση μπορούν να κρατήσουν μέρες και να ενεργοποιούν κυκλώματα σκέψεων και εσωτερικών διαλόγων.
Εδώ χρειάζεται κάποια ησυχία στο νου. Αυτή παράγεται μόνο με θύμιση και προσοχή. Ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να προσέχει, δηλαδή να εστιάζει την προσοχή του σε αυτό που κάνει ή, αν δεν κάνει κάτι, να ακροάζεται τους γύρω ήχους και την σιγή από την οποία εγείρονται.
Συγχρόνως πρέπει να αναπτύξει την επίγνωση του. Πρέπει δηλαδή να μην ταυτίζεται με το συναίσθημα που τον κατακλύζει ή τις στροβιλιζόμενες σκέψεις ή τις φωνούλες που λένε «εγώ» και «μου» και «μένα». Πρέπει να μάθει να τα παρατηρεί όλα σαν να είναι, όπως και είναι, ξένα αντικείμενα.
Η ησυχία, η επίγνωση, η προσοχή, ο έλεγχος – αυτές οι λειτουργίες έρχονται λίγο λίγο και χρειάζονται χρόνια εξάσκησης για να εδραιωθούν.
Μετά ο άνθρωπος αναπτύσσει εσωτερική ενότητα και βούληση (αντί για έντονες επιθυμίες), αληθινή στόχαση και αληθινό αίσθημα.
Είναι μακρόχρονη εργασία υπό κάποια πειθαρχία.
