Είναι η τελευταία νουβέλα του Τολστόι. Δημοσιεύτηκε το 1899. Είχε αρχίσει να τη γράφει νωρίτερα ως Ιστορία κονέφσκαγια, όταν ο Τολστόι ήταν 61 ετών.
Το Ανάσταση γνώρισε τεράστια επιτυχία και ξεπέρασε σε πωλήσεις το Πόλεμος και Ειρήνη και το Άννα Καρένινα. Αλλά μετά την πρώτη επιτυχία η νουβέλα έπαψε να έχει το αμείωτο μεγάλο ενδιαφέρον των δυο άλλων μυθιστορημάτων, αν και πολλές μουσικές συνθέσεις και ταινίες βασίστηκαν στο πρωτότυπο. Η πιο γνωστή ταινία είναι του Samuel Goldwin, η αμερικανική We live again με τον Fr.March και την Anna Sten, του 1934. Η τελευταία ήταν του 2001 των Ιταλών Paolo και Vittorio Taviani στην τηλεόραση Resurrezione.
Η νουβέλα έχει δημοσιευθεί στο παρελθόν στα Ελληνικά, μα η τελευταία και καλύτερη δημοσίευση είναι από τις Εκδόσεις Γκοβόστη, σε μια εξαιρετική μετάφραση του Γεράσιμου Κυριακάτου.
Το θέμα είναι η ‘ανάσταση’, δηλαδή αναγέννηση μέσω εξιλέωσης του πρίγκιπα Νεχλιούντοφ. Μαζί με αυτό δίνεται μια καυστική παρουσίαση της απίστευτης ανεπάρκειας των ανθρώπινων νόμων και του όλου (ρώσικου) δικονομικού συστήματος, καθώς και της βαθιάς υποκρισίας στην κοινωνία και στην επίσημη Εκκλησία. Επίσης προωθεί το σύστημα της Γεωφορολόγησης, που ανέπτυξε ο Αμερικανός Henry George (Land Value Taxation ή Μοναδικός φόρος επί της αξίας των γαιών). Αλλά παραμένει ο Τολστόι πιστός χριστιανός εστιασμένος στη διδασκαλία του Χριστού στα Τέσσερα Κανονικά Ευαγγέλια, όχι τα μεταγενέστερα δόγματα και καμώματα της Εκκλησίας.
Η πλοκή της νουβέλας αφορά έναν αριστοκράτη, τον πρίγκιπα Νεχλιούντοφ. Στα νιάτα του αυτός αποπλάνησε μια όμορφη υπηρέτρια και προστατευόμενη των θείων του, την Κατιούσα Μάσλοβα, την οποία εγκατέλειψε και η οποία έγινε μετά πόρνη. Δέκα χρόνια αργότερα, ο Νεχλιούντοφ υπηρετεί ως ένορκος σε μια δίκη και βρίσκει πως είναι η Μάσλοβα που κατηγορείται (με άλλους δυο) για κλοπή και φόνο – έγκλημα για το οποίο είναι αθώα. Η γυναίκα καταδικάζεται σε εξορία στα κάτεργα στη Σιβηρία.
Ο Νεχλιούντοφ ταράζεται βαθιά και αποφασίζει να βοηθήσει όσο μπορεί τη γυναίκα αισθανόμενος τώρα πως αυτή βρισκόταν στην τωρινή της δεινή κατάσταση εξαιτίας της δικής του εγωιστικής πράξης. Για πολλά κεφάλαια ο συγγραφέας περιγράφει τις συναισθηματικές διακυμάνσεις και τις ηθικές παραστάσεις στον νου του πρίγκιπα.
Στις προσπάθειες του αυτές, καθώς την επισκέπτεται στη φυλακή, (προτού η Μάσλοβα μεταφερθεί στη Σιβηρία) συναντά άλλους κατάδικους, πολλοί από τους οποίους είναι αθώοι. Έτσι καθώς μαθαίνει την ιστορία τους, συνειδητοποιεί βαθμιαία πως κάτω από τη βιτρίνα της τάξης στην κοινωνία και κυρίως το επίχρυσο πλαίσιο της αριστοκρατίας κρύβεται ένας κόσμος σκληρότητας, αδικίας και δυστυχίας τον οποίο οι πλούσιοι και ισχυροί δεν βλέπουν λόγω ματαιοδοξίας και προσκόλλησης στα συμφέροντά τους. Σε μια ιστορία μετά την άλλη βλέπουμε ανθρώπους αλυσοδεμένους ή μαστιγωμένους δίχως ποινική αιτία, φυλακισμένους ισόβια σε σκοτεινά και βρόμικα μπουντρούμια δίχως ποινική αιτία, ακόμα κι ένα παιδί 12 ετών να κοιμάται στη γεμάτη ακαθαρσίες τουαλέτα διότι δεν υπάρχει άλλος χώρος.
Με αυτή τη μεταστροφή του ο πρίγκιπας αποφασίζει να μεταβιβάσει την ιδιοκτησία των κτημάτων του στους μουζίκους που δουλεύουν τη γη, διότι αυτό είναι το δίκαιο. Και παρά τις αντιδράσεις φίλων και συγγενών το κάνει.
Συγχρόνως αποφασίζει πως θα ακολουθήσει τη Μάσλοβα στη Σιβηρία και θα την παντρευτεί, πάλι παρά τις αντιδράσεις φίλων και συγγενών.
Η Μάσλοβα βαθμιαία νιώθει ξανά να τον αγαπά και απέχει από ερωτοδουλειές και αλκοόλ. Μα λόγω υπερηφάνειας του λέει πως δεν τον χρειάζεται και δεν θέλει να τον παντρευτεί. Νομίζει πως αν την παντρευτεί ο πρίγκιπας θα δυστυχήσει.
Ο Νεχλιούντοφ βαθμιαία ανακαλύπτει πως μέσα του έχει φουντώσει αγάπη. Αγαπά τη Μάσλοβα, μα τώρα με μια οικουμενική αγάπη, που αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους. Έτσι, όταν κατά το δύσκολο ταξίδι στη Σιβηρία εκείνη ερωτεύεται κάποιον, της δίνει την ευλογία του. Την αφήνει στον άλλο. Ο ίδιος όμως παραμένει στην κοινωνία των εξόριστων για την οριστική λύτρωσή του!
