Χαρίδημος Τσούκας
Ο Στέφανος Αρετάκης είναι ένας λαμπρός μαθηματικός που σταδιοδρομεί στον Καναδά. Μεγάλωσε και σπούδασε στην Ελλάδα. Πρόσφατα βραβεύτηκε από το Ίδρυμα Μποδοσάκη, το οποίο του είχε χορηγήσει υποτροφία για διδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Κέμπριτζ (2008-2012). Σήμερα είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Τορόντο. Δύο σημαντικές ανακαλύψεις φέρουν το όνομά του.
Σε συνέντευξή του στην Τασούλα Καραϊσκάκη, στην «Καθημερινή» (10/7/2022), ο Στ. Αρετάκης μιλάει για τη γοητεία των μαθηματικών, εξηγεί τις «μαύρες τρύπες» (αντικείμενο της έρευνάς του) και αναφέρει βιογραφικά στοιχεία της επιστημονικής του διαδρομής. Μου κίνησε ιδιαίτερα την προσοχή η απάντησή του στο ερώτημα αν σκέφτεται να επιστρέψει στην Ελλάδα.
Οχι προς το παρόν, είπε ευγενικά. Γιατί; Διότι είναι ενθουσιασμένος με τις συνθήκες εργασίας και, γενικότερα, ζωής εκεί που βρίσκεται. «Φεύγω από το Τμήμα κάθε μέρα και πιο χαρούμενος, οι καθηγητές με τους οποίους συνεργάζομαι είναι άψογοι, έχω ό,τι χρειάζομαι, δεν υπάρχουν τριβές, διαμάχες, αν κάποιος καθηγητής μείνει πίσω στην έρευνα, δεν λένε ότι δεν κάνει δουλειά, αλλά τι μπορούν να κάνουν για να τον βοηθήσουν. Ο Καναδάς είναι μια χώρα με ανθρώπους χαρούμενους, χωρίς συμπλέγματα. Εχει τα καλά της Ευρώπης και τα καλά της Αμερικής, θέλει να πρωτοπορεί όπως οι ΗΠΑ, διατηρώντας τις ευρωπαϊκές αρχές. Στον Καναδά δεν υπάρχει ιδιωτική υγεία, μόνο δημόσια. Ο δισεκατομμυριούχος έχει την ίδια περίθαλψη με τον άστεγο».
Αν ήμουν αξιωματούχος του Πανεπιστημίου Τορόντο θα ένιωθα υπερηφάνεια βλέποντας έναν νέο συνάδελφο να εκφράζεται τόσο εγκωμιαστικά για τον οργανισμό του. Ο Στ. Αρετάκης περιγράφει εργασιακές συνθήκες ακαδημαϊκής αριστείας: ένα υποστηρικτικό περιβάλλον (υλικά και κοινωνικά), το οποίο ωθεί όλους να γίνουν καλύτεροι. Αφενός έχει τους πόρους που χρειάζεται, αφετέρου η συλλογική νοοτροπία (κουλτούρα) είναι απαλλαγμένη από προσωπικές συγκρούσεις και αποξενωτικό φορμαλισμό.
Οι καθηγητές είναι αφοσιωμένοι στο έργο τους. Αισθάνονται μέλη ομάδας, με ευθύνες έναντι των άλλων συναδέλφων. Μέρος της αποστολής των παλαιότερων είναι να συνδράμουν τους νεότερους. Το υψηλής ποιότητας ακαδημαϊκό περιβάλλον δημιουργεί εργασιακή ευεξία, η οποία, με τη σειρά της, παράγει επιτεύγματα σαν αυτά του Αρετάκη. Η άψογη συν-εργασία βγάζει από τα άτομα τον καλύτερό τους εαυτό· δημιουργώντας ευγενή άμιλλα (ποιος θα συνεισφέρει περισσότερο), ανεβαίνει ο πήχυς για όλους. Το άτομο ανθίζει στο μέτρο που η κοινότητα ακμάζει.
Ο ενάρετος κύκλος είναι ευδιάκριτος στην ολιγόλογη αναφορά του Στ. Αρετάκη: η συνεργατική κουλτούρα υψηλών απαιτήσεων ενθαρρύνει την ατομική δημιουργικότητα, η οποία παράγει αξιοζήλευτα αποτελέσματα, τα οποία ενισχύουν τη συνεργατική κουλτούρα κ.ο.κ. Αν έχεις την τύχη να εργάζεσαι σε έναν τέτοιο οργανισμό, έχεις εσωτερικεύσει τους κανόνες λειτουργίας του, οι οποίοι καθίστανται αυτονόητο σημείο αναφοράς. Η αριστεία έλκει: όταν τη γνωρίσεις βιωματικά, τη θεωρείς προφανή – δύσκολα συμβιβάζεσαι με οτιδήποτε λιγότερο.
Ο Στ. Αρετάκης αναφέρει με ευγνωμοσύνη τον καθηγητή του Κέμπριτζ Μιχάλη Δαφέρμο, ο οποίος επέβλεψε το διδακτορικό του. «Αν δεν είχα συναντήσει αυτόν τον άνθρωπο, η ζωή μου θα ήταν εντελώς διαφορετική», λέει. Το αίσθημα της ευγνωμοσύνης που συνδέει τον μαθητή με τον δάσκαλο είναι ήδη γνωστό από τον Πλάτωνα. Ο μαθητής παίρνει κάτι παραπάνω από τεχνική γνώση από τον εμπνευσμένο δάσκαλο: προσλαμβάνει έναν τρόπο ύπαρξης· ένα πρότυπο χαρακτήρα. Η ευγνωμοσύνη, λ.χ., είναι διάχυτη στον συλλογικό τόμο πρώην φοιτητών της Ιατρικής προς τιμήν του πρώην καθηγητή τους, νυν ακαδημαϊκού Χ. Μ. Μουτσόπουλου (επιμέλεια: Κ. Κολλιός και Β. Μπρούμας, Μέδουσα, 2017). Ο εμπνευσμένος δάσκαλος καθίσταται πρότυπο για τον μαθητή, ο οποίος, αργότερα, θα εκφράσει την ιδιοπροσωπία του εμπνεόμενος από τον τρόπο του δασκάλου. Ενας ακόμα ενάρετος κύκλος: δίνουμε ό,τι παίρνουμε.
Πώς δημιουργείται η συνεργατική ακαδημαϊκή κουλτούρα που περιγράφει ο κ. Αρετάκης; Αν και η θεσμική δημιουργία είναι απρόβλεπτη, γνωρίζουμε αδρά το περίγραμμά της. Οι θεσμοί λειτουργούν, κατ’ αρχήν, με κριτήρια αριστείας (π.χ. συνεχής μέριμνα για ποιοτική έρευνα και διδασκαλία), υπηρετώντας τις κοινώς αποδεκτές «ενδογενείς αξίες» τους (π.χ. εκπαίδευση των νέων), σε ισορροπία με «εξωγενείς αξίες» (π.χ. αμοιβές, προοπτικές σταδιοδρομίας). Το ακαδημαϊκό σύστημα είναι πολυφωνικό, με «υπεύθυνη αυτονομία», στο οποίο η εργασία δεν επιδέχεται εύκολη τυποποίηση. Ο έλεγχος ασκείται περισσότερο εμμέσως, με την εσωτερίκευση προτύπων, παρά με ιεραρχικούς όρους. Οι ανώτεροι στην ακαδημαϊκή ιεραρχία δημιουργούν πρότυπα χαρακτήρα για τους υπόλοιπους. Ακαδημαϊκοί ηγέτες με συνείδηση αποστολής και ηθικό ανάστημα προστατεύουν τα κριτήρια αριστείας, εξισορροπούν τις εντάσεις μεταξύ ενδογενών και εξωγενών αξιών και μεριμνούν για τη μακροχρόνια ευημερία του συστήματος.
Θα προσέξατε ότι ο Στέφανος Αρετάκης δεν εκθειάζει μόνο το Πανεπιστήμιο Τορόντο αλλά και τη χώρα στην οποία ζει. Ο Καναδάς δεν είναι μόνο μια πανέμορφη χώρα. Είναι, επίσης, μια χώρα με υψηλής ποιότητας δημόσια αγαθά, εκλεπτυσμένους θεσμούς και συμπεριληπτική νοοτροπία. Δύσκολα αλλάζεις ένα τόσο ποιοτικό θεσμικό περιβάλλον με κάτι υποδεέστερο.
Αν έπρεπε να κάνω μια πρόβλεψη, θεωρώ απίθανο ο κ. Αρετάκης να επιστρέψει στην Ελλάδα. Δεν χρειάζεται να εξηγήσω γιατί.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
Πηγή: Καθημερινή
