“Γνώθι σ’ αυτόν” είναι η πανάρχαια εντολή χαραγμένη στη μεγάλη πύλη του Μαντείου των Δελφών. Ήταν επίσης μια εντολή που οι σοβαροί πολίτες όλοι έπαιρναν στα σοβαρά: Γνώριζε τον εαυτό σου. Κι εδώ έχουμε τρεις παράξενες απόψεις, ίσως και παράδοξες.
Πρώτον, η εντολή υπονοεί πως δεν γνωρίζουμε τον εαυτό μας, γι’ αυτό μας προτρέπει να τον γνωρίσουμε. Και αυτή είναι παράδοξη άποψη διότι ο εαυτός μας είναι ό,τι πιο κοντινό σε μας για όλη μας την ενσωμάτωση. Αν δεν γνωρίζουμε αυτόν, τι θα μπορούσαμε να γνωρίζουμε πραγματικά; Μετά, το άλλο παράδοξο είναι ποιος θα γνωρίσει τον εαυτό; Υπάρχει κάποιος άλλος εαυτός που θα γνωρίσει τον εαυτό; Διότι το να γνωρίζεις υπονοεί ένα υποκείμενο που γνωρίζει κι ένα αντικείμενο που γνωρίζεται – όπως η Μάρω γνωρίζει τον Μίκη/οδήγηση/μαγειρική/ιστορία/Αγγλικά.
Δεύτερον, η άγνοια του εαυτού μας δεν μπορεί να είναι και δεν είναι ολοκληρωτική. Όλοι και όλες έχουμε κάποια λίγη έστω γνώση του εαυτού μας. Γνωρίζουμε πως εγώ είμαι εγώ, αυτή εδώ η ενσαρκωμένη μονάδα ύπαρξης και όχι μια από πολλές άλλες που ζουν και κινούνται ολόγυρα. Και αυτή έχει μια μορφή με ορισμένα χαρακτηριστικά. Τώρα, η άγνοια μπορεί να είναι απουσία οποιασδήποτε γνώσης ή γνώσης καλυμμένης ή ανάμιχτης με λάθος στοιχεία. Δεν γνωρίζουμε π.χ. αν υπήρξε και πού ήταν η Ατλαντίδα του μύθου στον Τίμαιο του Πλάτωνα: υπάρχουν εικασίες όχι όμως βέβαιη γνώση. Η άγνοια του εαυτού δεν είναι τέτοια ακριβώς: είναι ένα μείγμα από λάθος στοιχεία σε συνδυασμό με τη σίγουρη γνώση “Εγώ είμαι”! Νομίζουμε πως είμαστε το σώμα και οι καταστάσεις του (είμαι ψηλός, ρωμαλέος, ξανθός, με καρδιακή ανεπάρκεια κλπ.) ξεχνώντας πως έχουμε και νου και φύση (άντρας, γυναίκα, έξυπνος ή όχι, με ταλέντο στη ζωγραφική, εσωστρεφής ή όχι, ευαίσθητος ή όχι κλπ.). Αυτά όλα είναι χαρακτηριστικά δικά μου, όχι όμως ο ίδιος ο εαυτός μου!
Τρίτον, η αυτογνωσία υπονοεί ή μάλλον απαιτεί μια αναστροφή. Η γνώση ως γενική ενέργεια “του γνωρίζειν” υπονοεί, όπως είπαμε υποκείμενο και αντικείμενο. Εγώ (υποκείμενο) γνωρίζω τη Νίκη (αντικείμενο). Η Νίκη γνωρίζει εμένα/τη Γαλλία/κολύμπι/να παίζει πιάνο κλπ. Σε αυτήν τη γενική κατηγορία, η ενέργεια γνώσης κυλάει από το υποκείμενο και αγκαλιάζει το αντικείμενο δημιουργώντας μια (σχετικά) διαρκή σύνδεση. Στην πρόταση “το αγόρι κλωτσά τη μπάλα” η ενέργεια κυλάει από το υποκείμενο (αγόρι) προς αντικείμενο (μπάλα) μα η σύνδεση είναι πολύ σύντομη καθώς η ενέργεια σπρώχνει το αντικείμενο βίαια μακριά!
Η αυτογνωσία είναι ιδιαίτερη περίπτωση γνώσης. Εδώ το υποκείμενο γίνεται συγχρόνως αντικείμενο: “Εγώ (θέλω να) γνωρίζω εγώ!” Αλλά πώς είναι δυνατό να συμβεί αυτό;
Λέμε, βέβαια, “εγώ τσιμπώ τον εαυτό μου, βλέπω τον εαυτό μου στον καθρέφτη, ντύνομαι (= ντύνω τον εαυτό μου), πιέζω τον εαυτό μου, ενθαρρύνω τον εαυτό μου” κλπ. Μα στις τρεις πρώτες περιπτώσεις αναφερόμαστε στο κορμί μας και στις άλλες δυο αναφερόμαστε στον νου μας – όχι στον εαυτό μας. Από τον εαυτό μας κυλάει ενέργεια κι επιδρά πάνω στο σώμα και στον νου. Το κορμί και ο νους ανήκουν στον εαυτό, σίγουρα, αλλά δεν είναι ο ίδιος ο εαυτός.
Στη γενική κατηγορία η γνώση συνδέεται με ένα διαφορετικό, ξεχωριστό, εξωτερικό αντικείμενο (πρόσωπο, γλώσσα, τέχνη, μουσική κλπ.).
Η αυτογνωσία είναι ιδιαίτερη καθώς με την αναστροφή, όπως είπαμε, ο εαυτός γνωρίζει εαυτόν – εγώ γνωρίζω εγώ!
Πολύ αμφιβάλλω αν εσείς, καλοί μου αναγνώστες, καταλαβαίνετε πόσα πράγματα υπονοούνται σε αυτήν την αναστροφή.
Σε γενικές γραμμές, πρώτα, χρειάζεται δάσκαλος μα και ομάδα συμμαθητών. Μόνος ή μόνη δεν γίνεται. Αλλά και σε αυτό το πρώτο βήμα υπονοούνται πολλά.
Μετά πρέπει να ξεχάσεις ή να παραμερίσεις πολλές από τις γνώσεις σου. Π.χ. για να μάθεις καλά Αγγλικά γρήγορα παραμερίζεις αρκετά στοιχεία της ελληνικής γραμματικής. Στα Ελληνικά ο ‘ουρανός’ είναι αρσενικό, η ‘ζωή’ είναι θηλυκό, το ‘αγόρι’ και το ‘κορίτσι’ είναι ουδέτερα. Στα Αγγλικά ο ουρανός και η ζωή είναι ουδέτερα ενώ το αγόρι είναι αρσενικό και το κορίτσι θηλυκό.
Για την αυτογνωσία πρέπει να παραμερίσεις τη συνηθισμένη εξυπνάδα σου και πολλές γνώσεις που ήδη κατέχεις και είναι προκαταλήψεις-εμπόδια.
