Το φαινόμενο του θερμοκηπίου
Για να κατανοηθεί καλύτερα το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής, θα πρέπει κατ’ αρχάς να κατανοηθεί το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Το φαινόμενο αυτό είναι ένας απολύτως φυσικός μηχανισμός ο οποίος ρυθμίζει σ’ ένα ποσοστό (πάρα πολύ κρίσιμο) τη θερμοκρασία της Γης και, κατά συνέπεια, το κλίμα της. Ο ήλιος και η ακτινοβολία του αποτελούν τη βασική πηγή ενέργειας της Γης και το όλο σύστημα δούναι και λαβείν καθορίζει το πολύ ευαίσθητο ενεργειακό ισοζύγιο του πλανήτη. Tο 71% περίπου της προσπίπτουσας ακτινοβολίας απορροφάται από τη γη (48%), τα νέφη και την ατμόσφαιρα (23%). Το υπόλοιπο 29% της εισερχόμενης ακτινοβολίας ανακλάται (από τα παραπάνω σώματα) και διαφεύγει στο διάστημα.
Όμως δεν είναι μόνον ο ήλιος που εκπέμπει θερμική ακτινοβολία. Η Γη επίσης εκπέμπει θερμική ακτινοβολία μέσω των μηχανισμών της εξάτμισης (κατά 25%) και της συναγωγής (δηλαδή μέσω μεταφοράς, κατά 5%), αλλά σε μεγαλύτερα μήκη κύματος από τον ήλιο. Οι ακτινοβολίες, κάθε είδους ακτινοβολία, είναι στην πραγματικότητα κύματα τα οποία διαδίδονται στο χώρο ή σε κάποιο μέσο και έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, δηλαδή το μήκος κύματος (που είναι η χωρική απόσταση μεταξύ δυο διαδοχικών κορυφών του κύματος, βλ. σχήμα), την συχνότητα (δηλαδή το πόσα κύματα περνούν από το ίδιο σημείο στο χώρο ανά 1 sec), κ.λπ. Από την άποψη των συχνοτήτων έχουμε τα χαμηλόσυχνα και τα υψίσυχνα κύματα (βλ. σχήμα).
 |
| Μήκος κύματος για υψίσυχνο και χαμηλόσυχνο κύμα. |
Επειδή η ακτινοβολία που εκπέμπει η γη είναι μεγάλου μήκους και χαμηλής συχνότητας, σε συνδυασμό με το ότι η ατμόσφαιρα είναι σε μεγάλο βαθμό “αδιαφανής” (δηλαδή δεν επιτρέπει να περάσει μεγάλο μέρος της γήινης ακτινοβολίας), η ατμόσφαιρα θα απορροφήσει το μεγαλύτερο μέρος της γήινης ακτινοβολίας (~70%) ή θα το διαχύσει. Εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι τα GHG, τα οποία, έχοντας ήδη απορροφήσει μέρος της θερμικής ακτινοβολίας, την επανεκπέμπουν (την ξαναστέλνουν δηλαδή πίσω) στη γη. Εκεί τώρα, τμήμα της ακτινοβολίας απορροφάται από τη γήινη επιφάνεια, με αποτέλεσμα την περαιτέρω άνοδο της θερμοκρασίας της. Στην πραγματικότητα το φαινόμενο είναι πιο σύνθετο, αλλά τα βασικά στοιχεία του είναι αυτά που ήδη αναφέρθηκαν. Αν δεν υπήρχε αυτός ο μηχανισμός, η μέση ετήσια παγκόσμια θερμοκρασία της επιφάνειας θα ήταν πολύ κάτω από τους 0° C. Χάρη στο φαινόμενο αυτό όμως είναι στους 14° C, γεγονός που καθιστά εφικτή την ανθρώπινη ζωή στον πλανήτη. Έτσι περιγράφεται συνοπτικά το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Αυτός λοιπόν ο απολύτως φυσικός μηχανισμός λειτουργίας του φαινόμενου του θερμοκηπίου, έχει σήμερα διαταραχτεί λόγω της αύξησης των εκπομπών των GHG και κυρίως του CO2, με αποτέλεσμα την άνοδο της θερμοκρασίας της γης. Εκτιμάται ότι η αύξηση της θερμοκρασίας λόγω ανθρωπογενών δραστηριοτήτων έχει φτάσει περίπου 1° C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα. Μόνον κατά την δεκαετία 2006-2015, η αύξηση της θερμοκρασίας ήταν 0.87° C (±0.12° C) σε σύγκριση με τις προβιομηχανικές περιόδους (1850-1900). Με βάση τις προεκβολές/extrapolations (δηλαδή μελλοντικές εκτιμήσεις της κλιματικής κατάστασης και κυρίως της θερμοκρασίας) και τα σχετικά σενάρια που έχουν γίνει από τους επιστήμονες, αν συνεχιστεί αυτός ο ρυθμός αύξησης, γύρω στο 2040-2050 η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας θα φτάσει περίπου στον 1.5° C. Αν δε ο ρυθμός αυτός επιταχυνθεί (όπως προβλέπουν τα δυσοίωνα σενάρια), τα αποτελέσματα θα είναι καταστροφικά. Τα σενάρια βασίζονται στα υπάρχοντα ιστορικά επιστημονικά δεδομένα και σε προβλέψεις για την μέλλουσα κοινωνικοοικονομική κατάσταση και συμπεριφορά των ανθρώπινων κοινωνιών.
H Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (Intergovernmental Panel on Climate Change – IPCC) και τα σενάρια κλιματικής αλλαγής
Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, διαβλέποντας τους κινδύνους που έχει η μελλοντική αύξηση της θερμοκρασίας στην κλιματική αλλαγή, συνέστησε το 1988 την παραπάνω επιτροπή, γνωστή ως IPCC, στο όνομα και τις εργασίες της οποίας πίνουν νερό οι επιστήμονες που ασχολούνται με το θέμα της κλιματικής αλλαγής. Η IPCC εκδίδει ανά τακτά χρονικά διαστήματα μεγάλες εκθέσεις αναφοράς με την κωδική ονομασία AR (Assessment Reports) και έναν αριθμό που υποδηλώνει την τάξη της έκθεσης. Το 2021 ξεκίνησε, και συνεχίζεται το 2022, η έκδοση της AR6 σε διαδοχικές ενότητες. Οι εργασίες αυτές συγκεντρώνουν, αξιολογούν και παρουσιάζουν την υπάρχουσα επιστημονική γνώση σχετικά με την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με την πρόσφατη AR6, προβλέπονται τα εξής σενάρια για την πιθανή πορεία αύξησης της θερμοκρασίας και κατά συνέπεια και της κλιματικής αλλαγής:
• Σενάριο 1 (το πλέον αισιόδοξο): Αύξηση θερμοκρασίας κατά 1.5° C μέχρι το 2050. Προϋποθέτει προσανατολισμό των κοινωνιών σε βιώσιμες πρακτικές και μεταστροφή από την αμιγώς οικονομική ανάπτυξη σε πρακτικές ευ ζήν. Αυτό το σενάριο είναι το μοναδικό που ικανοποιεί τη συμφωνία του Παρισιού.
• Σενάριο 2 (το επόμενο πιο αισιόδοξο): Αύξηση θερμοκρασίας κατά 1.8° C μέχρι το 2100. Προϋποθέτει σημαντικές περικοπές, αλλά όχι τόσο γρήγορες στις εκπομπές των GHG.
• Σενάριο 3 (το μετριοπαθές): Αύξηση θερμοκρασίας κατά 2.7° C μέχρι το 2100. Προβλέπει διατήρηση των επιπέδων του CO2 στα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2050 και στην συνέχεια μείωση. Η πρόοδος προς βιώσιμες πρακτικές είναι αργή, ενώ οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες δεν αναμένεται να αλλάξουν σημαντικά.
• Σενάριο 4 (το επικίνδυνο): Αύξηση θερμοκρασίας κατά 3.6° C μέχρι το 2100. Εδώ έχουμε σταθερή αύξηση των εκπομπών του CO2 φτάνοντας στον διπλασιασμό τους το 2100. Οι χώρες γίνονται στο οικονομικό πεδίο πολύ ανταγωνιστικές η μια προς την άλλη, προσπαθώντας να διασφαλίσουν αποκλειστικά τις δικές τους προμήθειες τροφίμων.
• Σενάριο 5 (το χειρότερο): Αύξηση θερμοκρασίας κατά 4.4° C μέχρι το 2100. Οι εκπομπές του CO2 διπλασιάζονται μέχρι το 2050. Υπάρχει μεγάλη και γρήγορη οικονομική ανάπτυξη που βασίζεται στη χρήση ορυκτών καυσίμων και ενεργοβόρο τρόπο ζωής.
Ερωτήματα
Στο σημείο αυτό ένα ερώτημα που τίθεται αφορά το κατά πόσον η αύξηση των εκπομπών των GHG είναι όντως αποτέλεσμα ανθρωπογενών επεμβάσεων ή όχι. Η μεγάλη πλειοψηφία των επιστημόνων τίθεται υπέρ της πρώτης άποψης. Υπάρχει όμως και μια (πολύ μικρότερη) ομάδα που υποστηρίζει με ορισμένα επιχειρήματα την δεύτερη άποψη. Και δεν αναφέρομαι προφανώς στα διάφορα ψώνια του διαδικτύου που για λόγους μυστήριους είναι έτοιμοι να υποστηρίξουν οποιαδήποτε ιντριγκαδόρικη άποψη κυκλοφορεί, ούτε σε γνωστούς νυν και τέως ηγέτες κρατών που για όχι και τόσο μυστήριους λόγους υποστηρίζουν τέτοιες απόψεις. Η αλήθεια είναι ότι όλες οι μετρήσεις των βασικών φυσικών χαρακτηριστικών υποδεικνύουν σαφέστατη αύξηση της θερμοκρασίας και των άμεσων επιπτώσεών της (μετρήσεις της ίδιας της θερμοκρασίας, της μέσης παγκόσμιας στάθμης της θάλασσας, των εκλύσεων CO2, του ποσοστού παγοκάλυψης στους πόλους, κ.λπ.). Το ζήτημα που τίθεται από την επιστημονική μειοψηφία, αφορά το κατά πόσον αυτές οι μεταβολές εντάσσονται σε ευρύτερους κλιματικούς κύκλους (που δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια) ή αν αποτελούν όντως συνέπεια των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων που προαναφέρθηκαν.
Αλλά σε τελική ανάλυση, τι έχει πραγματικά σημασία; To να υπάρχει ο παγκόσμιος στόχος μείωσης των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, με κατάλληλους και φιλικούς προς το περιβάλλον τρόπους είναι απολύτως θεμιτό σε κάθε περίπτωση. Ένα σχετικό και πολύ πρακτικό ζήτημα άμεσης προτεραιότητας αφορά τις συνέπειες που θα έχει η αναμενόμενη αύξηση της θερμοκρασίας και πώς θα μπορούσε αυτή να αντιμετωπιστεί στο υλικό, αλλά κυρίως στο νοητικό επίπεδο.
