Π6: Ποίηση

1. Σήμερα εξετάζουμε ολόκληρο ποίημα, έτσι για να δούμε αν και πώς όλα όσα έγραψα σε προηγούμενα άρθρα ισχύουν. Ο τύπος του λέγεται σονέτο και υπάρχουν παραλλαγές στη φόρμα – αλλά δεν είναι του παρόντος. Ας το διαβάσουμε.

Ανεπίληπτα επήρε το μαχαίρι
ο Ατζεσιβάνο. Κι ήτανε η ψυχή του
την ώρα εκείνη ολάσπρο περιστέρι,,,
Κι όπως κυλά από τ’ άδυτα του αδύτου
των ουρανών μες στη νυχτιά εν’ αστέρι
ή, ως πέφτει ανθός μηλιάς με πράο αγέρι,
Έτσι απ’ τα στήθη πέταξε η πνοή του.

Χαμένοι τέτοιοι θάνατοι δεν πάνε…
Γιατί μονάχα εκείνοι π’ αγαπάνε
τη ζωή στη μυστική της πρώτη αξία
μπορούν και να θερίσουνε μονάχοι
της ύπαρξή τους το μεγάλο αστάχυ
Που γέρνει πια με θείαν αταραξία!

Η φόρμα (οι ομοιοκαταληξίες, οι δώδεκα συλλαβές σε κάθε στίχο, οι 14 στίχοι και ο χωρισμός τους σε δύο μέρη – 8 κι 6 γραμμές) παρουσιάζεται σε διάφορες παραλλαγές. Εδώ το πρώτο μέρος περιγράφει την αυτοκτονία του οπαδού του Βούδα Ατζεσιβάνο και το δεύτερο δίνει το ηθικό συμπέρασμα. Θεωρείται ένα από τα αριστουργήματα της Νέο-ελληνικής Ποίησης και το βρίσκουμε σε πάμπολλες ανθολογίες. Ας δούμε, λοιπόν.

Η πρώτη λέξη “ανεπίληπτα” με ξενίζει, διότι προσπαθεί να μου επιβάλει μια ηθική αξία προτού καν δω περί τίνος πρόκειται. Και πού το ξέρει ο ποιητής πως τέτοια πράξη είναι “ανεπίληπτη” – τη στιγμή που όλες οι μεγάλες θρησκείες απαγορεύουν την αυτοκτονία; Έστω…

Μετά, ήταν, μας πληροφορεί, η ψυχή του αυτόχειρα “ολάσπρο περιστέρι”! Αλλά, πάλι που το ξέρει ο ποιητής;… Η ψυχή, ούτως ή άλλως, είναι κάτι άυλο κι άγνωστο έστω και αν το θεωρήσουμε υπαρκτό, ενώ το περιστέρι, (άσπρο, μαύρο ή καφετί) είναι ένα πολύ υλικό, στρουμπουλό και μάλλον σαρκώδες πτηνό. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να συμβολίζει αθωότητα, σοφία ή θεϊκή εύνοια (όπως στη βάπτιση του Χριστού), ειρήνη και παρόμοια. Αλλά είναι σύμβολο αποδεκτό σε ορισμένους μόνο ανθρώπους. Στην περίπτωση μας μπορεί να θυμίζει κουτσουλιές ή σουπίτσα ένα κρύο βράδυ. Νιώθοντας αβεβαιότητα για το “ανεπίληπτα” που είναι κυριολεκτικό επίρρημα, ο ποιητής το στηρίζει τώρα με μια άγαρμπη μεταφορά (ούτε καν παρομοίωση) που διογκώνει τη δυσπιστία μου. Είναι μάλιστα “ολάσπρο” διότι πάλι τονίζεται το άσπιλο ποιόν της πράξης, σαν να μη φτάνει το “άσπρο” ή το “λευκό” σκέτο. (Κι εδώ αρχίζω να υποπτεύομαι πως θα ακολουθήσου κι άλλες… επιλήψιμες πατάτες.)

Όντως, ακολουθούν “τ’ άδυτα του αδύτου”! Εδώ ο πλεονασμός είναι ολοφάνερος! Σίγουρα θα έφτανε ένα “άδυτο” (ή “από το σκότος” ή “μυστήριο” του αδύτου). Αλλά, ο ποιητής πάλι θέλει να τονίσει την ιδέα του δίνοντας μεγαλύτερο βάθος – μήπως και δεν καταλάβουμε (;). Αλλά αυτό είναι “ανεπίληπτο” μπροστά στο γενικότερο πλαίσιο, δηλαδή την εικόνα που δείχνει: δηλαδή ένας διάττων αστέρας κυλά στον ουρανό, ένα πεφταστέρι, όπως το λέμε κοινώς. Μόνο που η τροχιά του πεφταστεριού είναι προς τα κάτω ποτέ προς τα πάνω. Αυτό τώρα βρίσκεται σε αντίφαση με την άσπιλη ψυχή που μάλλον προς τα πάνω πάει (στον ουράνιο παράδεισο) και όχι προς τον κάτω τόπο. Το περιστέρι επίσης μάλλον προς τα πάνω θα φτερουγίσει αφού φεύγει από το γήινο επίπεδο (ή το κλουβί του ή το στήθος του Ατζεσιβάνο).

Η επόμενη παρομοίωση είναι χειρότερη κι επιβεβαιώνει τις υποψίες μου. “ως πέφτει ανθός μηλιάς με πράο αγέρι”. Εδώ πάλι έχουμε πτώση προς τα κάτω. Έτσι πέταξε η πνοή του! Δηλαδή προς τα κάτω! Εδώ, αναγνώστες μου, βλέπετε την ανυπαρξία Αντικειμενικής Αντιστοιχίας. Η πνοή δεν πάει προς τα κάτω – ούτε η ψυχή για θρησκευόμενους, μύστες, ιδεαλιστές και παρόμοιους ανθρώπους όπως προσποιείται πως είναι ο ποιητής. Όμως οι δύο παρομοιώσεις είναι με φαινόμενα που έχουν κατωφερή κίνηση. Μετά, ο ανθός της μηλιάς έχει αρκετό ροζ, δεν είναι “ολάσπρος” όπως της αμυγδαλιάς ή της αχλαδιάς. Τέλος το επίθετο “πράο” επίσης πάει να μου επιβάλει μια ηθική αξία (“Μακάριοι οι πραείς…”).

Το ηθικό συμπέρασμα εκφράζεται με φράσεις και εικόνες που είναι για γέλια και για κλάματα. Που ξέρει αυτός ο στιχοπλόκος πως δεν πάνε χαμένοι τέτοιοι θάνατοι; Πολλοί που έχουν διαβάσει αυτό το σονέτο συναντούν για πρώτη φορά τον Ατζεσιβάνο. Εγώ δεν έχω απαντήσει αυτό το όνομα σε καμιά μελέτη Βουδισμού ή βιογραφία του Βούδα. Οπότε πως ακριβώς και γιατί δεν πάνε χαμένοι;… Μετά, ποια είναι αυτή η “μυστική πρώτη αξία” της ζωής; Ο ψευδίζων ποιητής δεν μας λέει, ούτε υπονοεί κάτι, διότι προφανώς δεν ξέρει. Και τέλος, γιατί “γέρνει πια” το “αστάχυ” και μάλιστα με «θείαν αταραξία”; Και αφού γέρνει, δεν σημαίνει πως θα το θερίσει ο άλλος, ο οικουμενικός Θεριστής;… Γιατί λοιπόν το θερίζει ο ίδιος; Γιατί δεν κάνει “θείαν” υπομονή;… Δεν ξέρουμε. Πάντως υπήρξαν πολλοί σοφοί στην ιστορία που έφθασαν σε ένωση με το θείο αλλά δεν διανοήθηκαν να αυτοκτονήσουν : Yājnavalkya, Shri Shankara, Shri Aurobindo, Σωκράτης και Πλάτων, πολλοί προφήτες και άγιοι, Μάστερ Έκχαρτ, Ιωάννης του Σταυρού κλπ.κλπ.

Οι ποιητικοί κύκλοι θεωρούν αυτό το σονέτο «αριστούργημα» διότι, δυστυχώς, διαπνέονται από την ίδια ρηχότητα που επιδείχνει ο στιχοπλόκος μας. Νομίζουν – οι πιο πολλοί, διότι υπάρχουν και λιγοστές εξαιρέσεις – πως αρκεί να βρεις ομοιοκαταληξίες και να διατυπώσεις 2 ή 3 παρομοιώσεις και μερικές βαρύγδουπες ανοησίες που περνούν για στόχαση και… να πανέμορφη, παμμακάριστη ποίηση!

Συμπεραίνω πως ο Άγγελος Σικελιανός (αυτός το έγραψε) ούτε μέτρια ποίηση μπορεί να γράψει ούτε ηθικά διδάγματα να προσφέρει και μένει περιτυλιγμένος στην αυταπάτη πως είναι “ποιητής” και πως έχει επαφή με ανώτερη γνώση και τα “θεία μυστήρια”.  Και οι πολλοί συμμερίζονται αυτή την άποψη.

Δυστυχώς η Ελληνική λογοτεχνία βρίθει από τέτοιου τύπου “ποιητές” και κριτικούς.